Bliski, daleki… a może dziki? EarthCache

BLISKI DALEKI... A MOŻE DZIKI?

CLOSE, FAR... OR WILD?
 

NA PIERWSZY RZUT OKA TO TYLKO ZWYKŁY KAMIEŃ...

Nie sposób go nie zauważyć. Jest praktycznie wszędzie – widzimy go na leśnych traktach pod butami lub kołami naszych rowerów, wyłazi z powierzchni stoków, odsłania się w ścianach stromych dolin wyciętych przez wartkie, górskie potoki i rzeki. O czym mowa? Mowa o tym, co tradycyjnie nazywane było i jest fliszem, a z czego zbudowane są Karpaty Zewnętrzne (nazywane też Karpatami fliszowymi). Podczas naszych wędrówek w okolicach Rajczy, a nawet w całych Beskidach, prędzej czy później zauważymy, że mijane przez nas po drodze głazy i kamienie czy większe odsłonięcia skał podłoża są do siebie bardzo podobne. Warto jednak na nich czasem „zawiesić oko” (fig. 1), przyjrzeć się im z bliska, spróbować odkryć ich historię, której początku szukać należy miliony lat temu w głębinach Oceanu Tetydy - prehistorycznego oceanu, który istniał od późnego karbonu do wczesnego neogenu. To właśnie z osadów zdeponowanych w tym oceanie powstały pasma górskie orogenezy alpejskiej, takie jak Alpy, Himalaje czy Karpaty.

Fig. 1. Warto czasami "zawiesić oko" na fliszu (fot. P. Woźniak)
 

Fig. 2.  Województwo śląskie – wiek skał występujących na powierzchni (źródło: http://edus.ibrbs.pl)
 

FLISZ FLISZOWI NIERÓWNY!

Będzie jeszcze okazja, aby napisać trochę więcej o fliszu. Teraz załatwimy całą sprawę praktycznie jednym zdaniem – flisz to naprzemianległe szare pakiety piaskowców, zlepieńców, mułowców, iłowców i margli (fig.2), przetransportowanych przez prądy zawiesinowe lub spływy grawitacyjne. Jednak flisz fliszowi nierówny. W zależności od odległości od obszaru źródłowego, z którego dostarczany jest materiał, wyróżnia się flisz bliski, czyli proksymalny i flisz daleki, czyli dystalny.

Flisz bliski formuje się z utworów złożonych w pobliżu obszaru źródłowego; przeważają w nim piaskowce (często gruboziarniste) (fig.3) i zlepieńce (fig.4). Ławice skalne są w tym przypadku grube i wykazują uziarnienie nieuporządkowane.

Flisz daleki powstaje z osadów złożonych w znacznej odległości od obszaru źródłowego, na krańcach zasięgu prądów zawiesinowych. Przeważają w nim utwory mułowcowe i ilaste (fig.5). Wkładki piaskowców są cienkie, drobnoziarniste, często wykazują warstwowanie przekątne.

Wyróżnia się jeszcze jeden rodzaj fliszu, tzw. dziki flisz. Ten rodzaj fliszu wyróżniono ze względu na jego skład petrograficzny. Jest to kompleks nieuławiconych mułowców, piaskowców, zawierających znaczne ilości niewysortowanego materiału pochodzącego spoza basenu sedymentacyjnego (fig.6). Największe bloki skalne mają średnice nawet kilkuset metrów!

Fig. 3. Flisz proksymalny – piaskowce gruboziarniste (źródło: www.beskidmaly.pl)
Fig. 4. Flisz proksymalny – zlepieńce (źródło: www.beskidmaly.pl)
Fig. 5. Flisz dystalny (źródło: https://commons.wikimedia.org)
Fig. 6. Flisz dziki (źródło: http://academic.emporia.edu)
 

TO SIĘ MOŻE NA COŚ PRZYDAĆ...

Przy opisie skał – piasków i piaskowców – wygodnie jest stosować podział na trzy podrzędne kategorie frakcji: grubo-, średnio- i drobnoziarniste. Mamy nadzieję, że informacje zawarte w zamieszczonej poniżej tabelce ułatwią wszystkim „keszerom” rozwiązanie przygotowanych zadań. Mamy też nadzieje, że wizyta przy odsłonięciu stworzy każdemu okazję do zapoznania się z prawdziwą geologią poprzez bezpośrednie „dotknięcie świata przyrody” (fig. 7 i 8).

Fig. 7. Przy odsłonięciu fliszu (fot. P. Woźniak)
Fig. 8. Flisz całkiem blisko (fot. P. Woźniak)
 

SŁOWNIK „GEOLOGICZNO-POLSKI”:

BASEN SEDYMENTACYJNY

Obszar obniżony lub wykazujący tendencję do obniżania będący miejscem gromadzenia się osadów (np. basen jeziorny, basen morski)

KARPATY ZEWNĘTRZNE

Pasmo górskie ciągnące się jednym, długim łukiem od doliny Dunaju w pobliżu Wiednia po przełęcz Predeal w Rumunii, przez terytoria Austrii, Czech, Słowacji, Polski, Ukrainy i Rumunii. Ich południową granicę (nie wszędzie wyraźnie zaznaczoną w terenie) jest Pieniński Pas Skałkowy, który oddziela je od Wewnętrznych Karpat Wschodnich i Zachodnich. Badania ostatnich lat dowiodły, że tradycyjny podział na Karpaty Zewnętrzne i Wewnętrzne wobec ich wspólnej historii rozwoju (basenowo- tektonicznej) jest podziałem sztucznym i nie ma żadnego uzasadnienia.   

ŁAWICA SKALNA

Jest to warstwa lub zespół warstw o zbliżonych cechach, wyraźnie wyodrębniających się od sąsiednich warstw (np. barwą, odmienną strukturą). Ławica jest oddzielona od góry i od dołu równoległymi płaszczyznami.

OCEAN TETYDY

Prehistoryczny ocean istniejący od późnego karbonu do wczesnego neogenu. Z osadów zdeponowanych w oceanie Tetydy po jego zamknięciu powstały pasma górskie orogenezy alpejskiej.

PRĄD ZAWIESINOWY

Typ wodnego prądu gęstościowego poruszającego się pod wpływem grawitacji i bezwładności. Większa gęstość prądu zawiesinowego od otaczającej wody spowodowana jest dużą materiału (głownie cząstek ilastych) transportowanego w zawieszeniu.

SPŁYWY GRAWITACYJNE

To spływy materiału klastycznego (np. okruchy skalne) po nachylonej powierzchni spowodowane przez siły grawitacji.

UZIARNIENIE

Uziarnienie (inaczej; skład granulometryczny, granulacja) to rozkład wielkości ziaren rozdrobnionego materiału skalnego.

WARSTWOWANIE PRZEKĄTNE

Widoczne w obrębie skały warstwowani, w którym poszczególne warstewki ułożone są równolegle do siebie, ale skośnie w stosunku do stropu (górna powierzchnia) i spągu (dolna powierzchnia) danej warstwy.

Przedmioty potrzebne do zdobycia skrytki

Metr krawiecki lub krótka taśma miernicza (zwijana) – maksymalnie 2 m
 

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania: 

1. Jak nazywa się jednostka geologiczna dzieląca Karpaty Wewnętrzne i Zewnętrzne?

2. Na podstawie informacji zamieszczonych w opisie oraz obserwacji przeprowadzonych bezpośrednio w odsłonięciu, określ rodzaj występującego tu fliszu. Swoją decyzję (wybór odpowiedniego rodzaju fliszu) uzasadnij jednym, krótkim zdaniem.

3. Zrób sobie pamiątkowe zdjęcie/zdjęcia z odsłonięciem i wstaw je w komentarzu.
    

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.

AT FIRST GLANCE THIS IS AN ORDINARY ROCK...

It is impossible not to notice him. It is practically everywhere - we see it on forest paths under the shoes or wheels of our bikes, it crawls out of the slopes, reveals itself in the walls of steep valleys cut by swift, mountain streams and rivers. What are we talking about? We are talking about what has traditionally been called a flysch, of which the Outer Carpathians (also called the flysch Carpathians) are made. During our trips around Rajcza, and even in the entire Beskids, sooner or later we will notice that boulders and stones we pass along the way or larger exposures of the ground rocks are very similar. However, sometimes it is worth "hanging the eye" (fig. 1), taking a close look at them, trying to discover their history, which beginning should be sought millions of years ago in the depths of the Ocean of Tethys - a prehistoric ocean that existed from the late Carboniferous to the early Neogene. From the sediments deposited in this ocean the mountain ranges of the Alpine orogenesis, such as the Alps, the Himalayas and the Carpathians, were created.

NOT JUST ONE FLYSCH!

There will be an opportunity to write a little more about flysch. Now we will do the whole thing in practically one sentence - flysch are alternating gray packages of sandstones, conglomerates, mudstones, claystones and marls (fig. 2), transported by suspension currents or gravity flows. However, flysch is uneven. Depending on the distance from the source area from which the material is supplied, a proximal flysch, and a distal flysch are distinguished.

The proximal flysch is formed near the source area and sandstones (often coarse-grained) (fig. 3) and conglomerates (fig. 4) predominate in it. In this case, the rock banks are thick and show disordered graining.

The distal flysch is formed from sediments deposited at a considerable distance from the source area, at the ends of the suspension current range. It is dominated by mudstones and clay rocks (fig. 5). Sandstones interlayers are thin, fine-grained, and often show diagonal layering.

There is one more type of flysch, so-called wildflysch. This type of flysch has been distinguished due to its petrographic composition. It is a complex of mudstones, sandstones, containing significant amounts of unsorted material from outside the sedimentation basin (fig. 6). The largest rock blocks have diameters of up to several hundred meters.

THIS CAN BE USEFUL...

When describing rocks - sands and sandstones - it is convenient to use a division into three sub-categories of grain sizes: coarse-, medium- and fine-grained. We hope that the information contained in the table below will help all geocachers solve the prepared tasks. We also hope that the visit near the outcrop will give everyone the opportunity to learn about real geology by directly 'touching the natural world' (figs 7 and 8).

Items needed to get the EC:

Plastic tape measure or short self-retracting metal tape measure - max. 2 m.

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:

1. What is the name of the geological unit dividing the Inner and Outer Carpathians?

2. Based on the information contained in the description and the observations carried out directly in the outcrop, identify the type of flysch present here. Explain why you choose this type in one short sentence.

3. Take a photo in the outcrop and put them in the comment.

WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
 

Literatura / References:

1. GRADZIŃSKI R., KOSTECKA A., RADOMSKI A., UNRUG R., 1986: Zarys sedymentologii. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

2. JANKOWSKI L., 2015: Nowe spojrzenie na budowę geologiczną Karpat - ujęcie dyskusyjne. Instytut Nafty i Gazu – Instytut Geologiczny.

3. JAROSZEWSKI W. (red.), 1986: Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej. Wydanie VI. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

4. JAROSZEWSKI W., MARKS L., RADOMSKI A., 1985: Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

5. MIGOŃ P., DUSZYŃSKI F., GOUDIE A., 2017, Rock cities and ruiniform relief: Forms – processes – terminology. Earth-Science Reviews 171: 78-104.

6. ŁOBOZ W., 2013: Skalne atrakcje Polskich Karpat, cz.1 Beskidy Zachodnie. Biblioteczka Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, Nowy Sącz.

7. RYKA W., MALISZEWSKA A., 1982: Słownik petrograficzny. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

8. UNRUG R. (red.), 1969: Przewodnik geologiczny po zachodnich Karpatach fliszowych. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

Grafika w tle / Background graphics: Flisz dziki (źródło: http://academic.emporia.edu) / Wildflysch (source: http://academic.emporia.edu)

Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl