Wingardium Leviosa EarthCache

WINGARDIUM LEVIOSA

LEVITAS = LEKKOŚĆ

Unieść, a nawet przestawić jakiś obiekt za pomocą oddziaływania sił równoważących siłę grawitacji i utrzymać go przez cały czas bez kontaktu z podłożem! To dopiero sztuka, ale... Czy to możliwe? Czy da się tego dokonać jakimś innym sposobem, niż używanie Mocy (rycerze Jedi) lub popularnego wśród czarodziejów zaklęcia wingardium leviosa, które wprawia dany przedmiot w lewitację? Okazuje się, że TAK! Pewien proces geologiczny nie ma z tym problemów. Efektem jego działania są m.in. większe lub mniejsze bloki kamienne zawieszone w próżniach szczelin skalnych i powierzchni uskokowych (fig. 1). Oto garść wiadomości na temat wietrzenia fizycznego, jednego z głównych architektów Ziemi.

Fig.1. Kjeragbolten – najsłynniejszy, „wiszący” głaz w Norwegii (fot. T. Chmura)
 

DEZINTEGRACJA SKAŁY

Długotrwałe oddziaływanie zewnętrznych czynników fizyko-chemicznych (wietrzenie fizyczne) powoduje, że skały tracą swą spoistość i przekształcają się w luźny materiał – rozpadają się na bloki, głazy, okruchy i coraz drobniejsze cząstki, aż po pył. Proces ten nazywamy dezintegracją. Inicjują go m.in. częste zmiany temperatury powietrza (insolacja), ciśnienia (zamróz, eksudacja, deflokulacja), a także mechaniczne działanie korzeni drzew i zwierząt ryjących (wietrzenie biologiczne). Wyróżniamy dwa typy dezintegracji: granularną i blokową.
Dezintegracja granularna (ziarnista), doprowadza do rozpadu skały na poszczególne, budujące ją ziarna mineralne. To efekt ich zróżnicowanej rozszerzalności cieplnej. Pod wpływem gwałtownych zmian temperatury kurczą się i rozszerzają osłabiając w ten sposób spoistość skały. Natomiast dezintegracja blokowa rozbija skałę na bloki (fig. 2 – czerwona strzałka) i/lub płyty. Siłą sprawczą procesu są w tym przypadku wahania temperatury i ciśnienia wywołane wielokrotnym zamarzaniem wody w szczelinach i porach skalnych (fig. 2).

Fig.2. Zamróz – schemat przebiegu procesu (źródło: http://geografia.zspryglice.pl)
 

PRZEWODZISZOWICKI KJERAGBOLTEN?

„Wiszące skały” – wanty, spotkać też można w Przewodziszowicach (fig. 3). Dezintegracja blokowa zrobiła tu swoje, jednak oderwane od ostańca wapiennego bloki nie dotarły nigdy do powierzchni ziemi. Dziwnym zrządzeniem losu „lewitują” sobie w jego głównej i bocznej szczelinie, kpiąc otwarcie z wszechobecnej grawitacji (fig. 4, 5, 6). I choć może nie przyciągają do siebie tak dużej liczby turystów jak norweski Kjerag (Kjeragbolten), to z pewnością warto je zobaczyć!

Fig. 3. Ostaniec skalny ze strażnicą w Przewodziszowicach (fot. M. Krzeczyńska)
Fig. 4. Spękanie w ostańcu wapiennym i zawieszony blok skalny (fot. M. Krzeczyńska)
Fig. 5, Fig. 6. „Lewitujące” bloki wapienne na koordynatach EarthCache’a (fot. M. Krzeczyńska)

SŁOWNIK „GEOLOGICZNO-ŚLĄSKO-POLSKI”:

DEFLOKULACJA

Wietrzenie ilaste, rodzaj wietrzenia fizycznego zachodzący na skutek nasiąkania i wysychania skał ilastych. Pęcznieją one pod wpływem wody (zwiększają swoją objętość), a gdy woda wyparowuje, kurczą się i pękają.

EKSUDACJA

Wietrzenie solne, rodzaj wietrzenia fizycznego. Zachodzi głównie w warunkach klimatu suchego. Krystalizująca w szczelinach skalnych sól, podobnie jak woda, zwiększa swoją objętość i rozsadza skałę. Gdy proces zachodzi na powierzchni skały, tworzą się polewy i skorupy zwane lakierem pustynnym.

INSOLACJA

Wietrzenie termiczne, słoneczne. Charakterystyczne dla obszarów o dużych amplitudach dobowych temperatur. Intensywnie przebiega w przypadku skał ciemniejszych. Może występować w dwóch formach: rozpad ziarnisty na skutek różnej rozszerzalności cieplnej oraz wietrzenia skorupowego (łuszczenie się skały), czyli odrywanie przypowierzchniowej warstwy skalnej, która była najbardziej narażona na wahania temperatury.

KJERAG

Góra położona w Norwegii nad Lysefjordem, nieopodal miasta Forsand. Jej najwyższy punkt wznosi się na wysokość 1100 m n.p.m., jednakże najwięcej turystów przyciąga położony w jej północnej części uskok z przepaścią sięgającą 984 m. Rozciąga się z tego miejsca imponujący widok na błękitne wody Lysefjorden. Tuż obok znajduje się Kjeragbolten, zaklinowany pomiędzy dwiema skałami głaz o objętości 5 m³.

WANTA

W gwarze podhalańskiej, a z niej w terminologii turystycznej i taternickiej słowo to oznacza odłam skalny, blok skalny, bryłę skalną, o długości i wysokości dochodzącej nieraz do kilku lub więcej metrów.

WIETRZENIE BIOLOGICZNE

Wietrzenie biologiczne, inaczej organiczne, to każdy rodzaj wietrzenia spowodowany przez organizmy żywe. Wyróżnia się tu mechaniczną działalność organizmów żywych (np. rozsadzanie skał przez korzenie roślin, działalność zwierząt ryjących) oraz ich oddziaływanie na skład chemiczny skał, pod wpływem kwasów humusowych, substancji wytwarzanych przez rośliny i zwierzęta.

WIETRZENIE FIZYCZNE

Wietrzenie fizyczne, inaczej mechaniczne, to proces prowadzący do zmian fizycznych skały – jest ona rozdrabniana na coraz mniejsze okruchy, lecz nie zmienia się jej skład chemiczny.

ZAMRÓZ

Wietrzenie mrozowe, kongelacja. Woda zamarzająca w szczelinach, pustkach i porach zwiększa swoją objętość o około 9% i (wyniku działania ciśnienia) rozsadza daną skałę.
 

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania: 

1. Co to jest wanta?
2. Jak nazywamy proces rozsadzania skały przez zamarzającą w jej szczelinach wodę?
3. Obejdź ostaniec wapienny dookoła. Przyjrzyj mu się dokładnie. Jak sądzisz, czy jest w jego obrębie jakieś miejsce – odpowiednio szeroka szczelina i znajdujący się w jej okolicy duży (objętość około 5 m³), poluźniony blok skalny – które w przyszłości może stać się atrakcją na miarę głazu Kjeragbolten? Odpowiedz w maksymalnie dwóch krótkich zdaniach.
4. Zrób sobie zdjęcie z jednym z lewitujących bloków skalnych. Fotografię wstaw do komentarza.
    

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.
 

LEVITAS = LIGHTNESS

To raise or even move an object using the force that opposes gravity and to keep it there without contact with the ground! That’s an accomplishment, but... Is it possible? Can this be done by any other means than using the Force (Jedi knights) or the popular wizard spell Wingardium Leviosa? The answer is YES! One geological process has no problems with this. It results in e.g. larger or smaller rock blocks suspended in vacuum of rock crevices and fault surfaces (fig. 1). Here's a handful of facts about physical weathering, one of Earth's major architects.
 

DISINTEGRATION OF THE ROCK

The long-term effect of physical weathering causes the rocks to lose their integrity and transform into loose material - they disintegrate into blocks, boulders, pebbles and increasingly smaller particles, up to dust. This process is called disintegration. It is initiated by e.g. frequent changes in air temperature (thermal stress), pressure (frost weathering), as well as the mechanical action of tree roots and etching animals (biological weathering). There are two types of disintegration: granular and block.

Granular disintegration leads to the disintegration of the rock into individual mineral grains that build it. This is the effect of the varied thermal expansion of individual grains. Due to rapid changes in temperature, they shrink and expand, thus weakening the structure of the rock. Block disintegration breaks the rock into blocks (fig. 2 - red arrow) and/or slabs. In this case the driving force of the process are temperature and pressure fluctuations caused by repeated freezing of water in crevices and rock pores (fig. 2).
 

PRZEWODZISZOWICE KJERAGBOLTEN?

"Hanging rocks" - can also be found in Przewodziszowice (fig. 3). Block disintegration did its job here, however, the blocks detached from the limestone have never reached the surface of the earth. By a strange twist of fate, they "levitate" in its main and side gap, mocking openly the gravity (fig. 4, 5, 6). And although they may not attract as many tourists as Norwegian Kjerag (Kjeragbolten), they are definitely worth seeing!
 

DICTIONARY

DEFLOCCULATION

Clay weathering, a type of physical weathering that occurs as a result of soaking and drying of clay rocks. They swell when exposed to water (they increase their volume), and when the water evaporates, they shrink and crack.

HALOCLASTY

Salt weathering, type of physical weathering. It occurs mainly in dry climate conditions. Salt, which crystallizes in rock crevices, increases its volume and disintegrates the rock, similarly to water. When the process occurs on the surface of the rock, coatings and crusts called desert varnish form.

INSOLATION (THERMAL STRESS WEATHERING)

Thermal and solar weathering. It is characteristic for areas with high daily temperature amplitudes. It is more strong in the case of rocks darker in color. It can occur in two forms: granular disintegration due to different thermal expansion of the individual grains and exfoliation i.e. peeling off the outer  layer of the rock which was most exposed to temperature fluctuations.

KJERAG

It is a mountain located in Norway by the Lysefjord, near the city of Forsand. Its highest point rises to an altitude of 1100 m a.s.l., however, the fault with a gap reaching 984 m that attracts most of the tourists is located in its northern part. From here, an impressive view of the blue waters of Lysefjorden extends. Right next to it is Kjeragbolten, a 5 m³ boulder wedged between two rocks.

WANTA

In the dialect of Podhale, and from it in tourist and mountaineering terminology, the word meaning a rock fragment, with a length and height sometimes reaching several or more meters.

BIOLOGICAL WEATHERING

Biological or organic weathering is any type of weathering caused by living organisms. There is a mechanical activity of living organisms (e.g. the disintegration of rocks by plant roots, the activity of etching animals) and their impact on the chemical composition of rocks, under the influence of substances produced by plants and animals, like humic acids.

PHYSICAL WEATHERING

Physical (mechanical) weathering is a process that leads to physical disintegration of the rock - it is falls apart into smaller and smaller particles, but its chemical composition does not change.

CRYOFRACTURING

Frost weathering. Freezing water in crevices, voids and pores increases its volume by about 9% and it shatters the rock due to rise of the pressure.
 

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:

1. What is wanta?

2. What is the name of the process of rock shattering by water freezing in its crevices?

3. Walk around the calcareous inselberg around. Look at it carefully. What do you think, is there any place within it - a sufficiently wide crevice and a large (around 5 m³) loose rock block in its vicinity - which in the future may become a Kjeragbolten boulder attraction? Answer in a maximum of two short sentences.

4. Take a picture of yourself with one of the levitating rock blocks. Submit the photo into the comment section.

    

WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
 

Literatura / References:

1. JAROSZEWSKI W., MARKS L., RADOMSKI A., 1985: Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

2. KSIĄŻKIEWICZ M., 1979: Geologia dynamiczna. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

3. MIZERSKI W., 2000: Geologia dynamiczna dla geografów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

4. PARYSKI W.H., RADWAŃSKA-PARYSKA Z., 2004: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie.

Grafika w tle / Background graphics: Domena publiczna, Pixabay / Public domain, Pixabay
 

Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl