(o)Błędne Skały EarthCache

(o)BŁĘDNE SKAŁY

MIRACULOUS ERRANT ROCKS

Labirynty są częstym elementem bajek i opowieści, niosą za sobą symbolikę, tajemnicę i niepokój: co napotkamy w trakcie drogi, czy uda się odnaleźć wyjście? Na szczęście jeśli chodzi o labirynty skalne w Parku Narodowym Gór Stołowych to nie ma się czego obawiać!

Znajdujemy się w północno-zachodniej części głównego grzbietu Gór Stołowych. Kolumny i skałki w obrębie tzw. Błędnych Skał zbudowane są z piaskowców, czyli zwięzłych skał osadowych. Podstawowym składnikiem, który tworzy masę skały jest piasek, czyli ziarna frakcji piaszczystej, mające wielkość od 0,063 do 2 mm. Piaskowce budujące skalne labirynty Błędnych Skał to górne piaskowce ciosowe. Są najmłodszymi skałami występującymi w PNGS, czyli zgodnie z zasadami panującymi w geologii, znajdują się także najwyżej w profilu litostratygraficznym (to w przypadku, gdy nie było zawirowań w geologicznej historii obszaru, mogących „przetasować” położenie skał). Litostratygrafia jest dziedziną geologii, która zajmuje się badaniem skał pod względem ich wieku na podstawie cech litologicznych (np. kolor, skład mineralny, tekstura).

Górne piaskowce ciosowe, nazywane także piaskowcami Szczelińca-Skalniaka są średnioziarnistymi piaskowcami kwarcowymi. Składają się prawie w 100% z kwarcu i krzemionki.

Całe wydzielenie litologiczne (wyodrębniony rodzaj skał ze względu na ich cechy) górnych piaskowców ciosowych jest serią naprzemianległych ławic (głównych, wyróżniających się warstw), które występują w trzech odmianach: warstwowanych poziomo, i masywnych – czyli niewarstwowanych (fig. 1).

Fig. 1 Schematyczne przedstawienie podstawowych struktur w skałach osadowych. Oprac. Magdalena Furca
 

Skąd to wszystko tutaj? Wyobraźmy sobie morze. Morze niezbyt duże, ciepłe i dość płytkie. Tak wyglądał ok. 90 mln lat temu teren Gór Stołowych. Jak to w morzu, były tu obecne prądy morskie. To one niosły duże ilości piasku, pochodzącego prawdopodobnie z brzegów od strony lądu, który można uznać za pradziadka Gór Sowich. Skąd to wiemy? Pracę geologów porównuje się do pracy detektywów. Skrupulatne pomiary kierunków wcześniej wspomnianych warstwowań skośnych, które przeważnie zapadają na SW, sugerują, że prądy „nasypywały” materiał piaszczysty od NE. Kształt ziarenek (fig. 2) występujących w piaskowcach świadczy o tym, jaką przebyły drogę do swojego „miejsca spoczynku” – długą (biorąc pod uwagę zarówno czas, jak i przebyte kilometry), gdy są okrąglutkie, zbliżone do kuleczek albo krótką, gdy są kanciaste i nierówne.

Fig. 2 Wzorzec obtoczenia wg Pettijohna (1975): 1 - ostrokrawędziste, 2 - półostrokrawędziste, 3 - półobtoczone, 4 - obtoczone, 5 - dobrze obtoczone
 

Fantazyjne kształty, które spotyka się na spacerze przez Błędne Skały, pobudzają wyobraźnię – czy to Kurza Stopka, Okręt czy Skalne Siodło. Za korytarze w labiryntach odpowiedzialne są spękania, które tworzyły w miarę regularną siatkę w obrębie zwięzłego masywu skalnego. Wraz z czasem (i erozją), szczeliny poszerzały się, aż do stanu, który widzimy dzisiaj (fig. 3).

Fig. 3 Widok satelitarny na skalne labirynty. Bardzo dobrze widoczne są regularne spękania. Źródło: https://www.google.pl/maps/@50.4791429,16.2886289,276m/data=!3m1!1e3
 

Skrytka znajduje się tuż przy ścieżce prowadzącej przez Błędne Skały. Skałka, o której mówimy, pokazana jest na fig. 4.

Fig. 4 Obiekt naszego zainteresowania – skałka z „sześciopakiem”. Fot. Paweł Derkowski
 

Porozcinana jest poziomym i pionowymi szczelinami, ale nie wszystkie z nich są spękaniami. Te zbliżone do poziomych wykształciły się zazwyczaj na granicy warstw i ławic, gdzie materiał ziarnisty jest bardziej podatny na wypadanie. Aktywny jest tu proces sufozji – woda opadowa przesącza się od góry i wypływa na granicy warstw, wypłukując najmniejsze ziarenka, co doprowadza do powstania charakterystycznych „wżerów” (fig. 5).

Fig. 5 Skałki „powyżerane” zębem sufozji na granicach warstw. Fot. Magdalena Furca
 

Pamiętaj, że znajdujesz się na terenie Parku Narodowego, nie niszcz roślin i skał!
 

Przedmioty potrzebne do zdobycia skrytki

Lupka (szkło powiększające)
 

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania: 

1. Przyjrzyj się z bliska piaskowcom – czy budujące je ziarenka przypominają bardziej zaokrąglone czy kanciaste bryły? Porównaj z wzorcem z fig. 2 i postaraj się określić, który rodzaj obtoczenia ziarna występuje najczęściej. Jak uważasz, dlaczego są właśnie takie?
2. Które z rodzajów ławic występują według Ciebie w labiryntowych skałkach – warstwowane czy masywne?
3. Prześlij swoje zdjęcie z najciekawszą wybraną formą skalną
    

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.

Labyrinths are a common element of fairy tales and stories, they carry symbolism, mystery and anxiety: what will we encounter along the way, will we find a way out? Fortunately, when it comes to rock mazes in Stołowe Mountains National Park (SMNP), there is nothing to fear!

We are in the north-western part of the main ridge of the Stołowe Mountains. Columns and rocks within the so-called Błędne (Errant) Rocks are made of sandstones, i.e. compact sedimentary rocks. The basic component that forms the mass of rock is sand, i.e. grains of the sandy fraction, having a size from 0.063 to 2 mm. The sandstones that build the labyrinths of Błędne Rocks are the upper joint sandstones. They are the youngest rocks occurring in SMNP, i.e. according to the rules prevailing in geology, they are also located highest in the lithostratigraphic profile (in this case there were no turbulences in the geological history of the area that could "reshuffle" the location of the rocks). Lithostratigraphy is a branch of geology that concerned with the study of rocks in terms of their age on the basis of lithological features (e.g. colour, mineral composition, texture).

Upper joint sandstones, also known as Szczeliniec-Skalniak sandstones, are medium-grained quartz sandstones. They consist of almost 100% quartz and silica.

The entire lithological unit (a separate type of rock due to their features) of the upper joint sandstone is a series of alternating beds (main, distinctive layers), which occur in three varieties: horizontally layered, cross layered and massive – i.e. not layered (fig. 1).

Where is all this from here? Let’s imagine the sea. The sea is not very large, warm and quite shallow. This was what the Stołowe Mountains looked like about 90 million years ago. As in the sea, sea currents were present. They carried large amounts of sand, probably coming from the shore from the land, which can be considered as the great-grandfather of the Sowie Mountains. How do we know that? The work of geologists is compared to the work of detectives. Meticulous measurements of the directions of the previously mentioned cross layering, which usually dips at SW, suggest that the currents "poured" sandy material from NE. The shape of the grains (fig. 2) found in sandstones indicates the way they have travelled to their "resting place" - long (taking into account both time and kilometers travelled) when they are round, close to the balls, or short, when they are angular and uneven.

Fancy shapes that are found on a walk through the Błędne Rocks, stimulate the imagination - whether it is Kurza Stopka (Chickenfoot), Okręt (Ship) or Skalne Siodło (Rock Saddle). The cracks in the labyrinths formed a fairly regular grid within the concise rock massif. With time (and erosion), the gaps widened to the state we can see today – corridors in labyrinths (fig. 3).

The cache is located next to the path leading through Błędne Skały. The rock we are talking about is shown in fig. 4. It is cut with horizontal and vertical crevices, but not all of them are cracks. Those close to horizontal usually formed on the border of layers and beds, where granular material is more prone to falling out. The scouring process is active here – rainwater seeps from the top and flows out at the edge of the beds, rinsing the smallest grains, which leads to the formation of characteristic "pits" (fig. 5).

Remember that you are in the National Park, do not destroy plants and rocks!
 

Items needed to get the EC:

Loupe
 

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:

1. Take a closer look at the sandstones - do the grains of sand resemble more rounded or angular lumps? Compare with the template in fig. 2 and try to determine which type of grain roundness is the most common. Have you any idea, why they look like that?

2. In your opinion, which types of beds are found in labyrinthine rocks - layered or massive?

3. Send your photo with the most interesting selected rock form.

WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
 

Literatura / References:

1. Jerzykiewicz T. 1968. Uwagi o orientacji i genezie ciosu w skałach górnokredowych niecki śródsudeckiej. Geologia Sudetica vol. IV.

2. Jerzykiewicz T. 1968. Sedymentacja górnych piaskowców ciosowych niecki śródsudeckiej (górna kreda). Geologia Sudetica vol. IV.

3. Wojewoda J. 2011. Geoatrakcje Gór Stołowych – przewodnik geologiczny po Parku Narodowym Gór Stołowych. Wyd. Park Narodowy Gór Stołowych.

4. Wojewoda J., Białek D., Bucha M., Głuszyński A., Gotowała R., Krawczewski J. & Schutty B. 2011. Geologia Parku Narodowego Gór Stołowych – wybrane zagadnienia. W: Geoekologiczne Warunki Środowiska Przyrodniczego Parku Narodowego Gór Stołowych. 56–96 WIND, Wrocław.
    

Grafika w tle / Background graphics: Skałki „powyżerane” zębem sufozji na granicach warstw. Fot. Magdalena Furca
 

Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl