Na początek opiszę autentyczną historyjkę, która miała miejsce latem 2019 roku. Pojechałem serwisować swoje skrytki; jedna z nich jest na promenadzie wśród wydm. Przede mną wlokła się rodzinka: opasły tatuś, tłuściutka mamusia i średniej postury 7-8 letni synek. Tatuś ubrany w kolorowe bermudy, na głowie czapeczka, targał ze sobą leżak, parasol i inne rzeczy. Mamuśka dzierżyła na głowie ogromny słomkowy kapelusz, w rękach parawan i dwie wielkie torby z pożywieniem a synek dźwigał wiaderko i dmuchanego krokodyla. Białe lica i blade ciała wyraźnie wskazywały, że dopiero co przyjechali, by przyrumienić swe tłuściutkie cielska na nadmorskiej plaży. Gdy dotarli na koniec wydm i zobaczyli morze, przystanęli. Chłopcu opadła szczena i z otworu gębowego wydobył się krzyk:
- Mamaaa, ale kupa wody !!
I właśnie stąd wziął się tytuł tego eartha.
Teraz już na poważnie, wracamy do tematu.
kupa wody
Morze Bałtyckie jest wewnątrzkontynentalnym, jednym z najmłodszych mórz na Ziemi. Jednak w ciągu swojej krótkiej historii morze to przeszło kilka wyraźnych zmian. W okresie początkowym było jeziorem, zbiornikiem słodkowodnym, odizolowanym od oceanu. Później połączyło sie z oceanem. Niekiedy jednak traciło kontakt z oceanem, stając się olbrzymim jeziorem.
Fazy rozwoju Bałtyku:
12-10 tys. lat temu - Bałtyckie Jezioro Lodowe [Zaporowe]
10-9 tys. lat temu - Morze Yoldiowe
9-8 tys. lat temu - Jezioro Ancylusowe
8-4 tys. lat temu - Morze Litorynowe i Politorynowe
4 tys. lat temu do dziś - Morze Mya
Początki Bałtyku to wielkie, podłużne jezioro powstałe z wód topniejącego, cofającego się na północ lodowca skandynawskiego. Woda gromadziła się w niecce, która powstała na skutek ugięcia się skorupy ziemskiej pod wpływem ciężaru lodu. Południowe wybrzeże jeziora przebiegało 75-100 km od obecnego polskiego wybrzeża Bałtyku.
Około 9800-9600 lat temu nastąpił globalny wzrost poziomu wód oceanów. Dokonało się wtedy ostateczne połączenie zbiornika bałtyckiego z oceanem poprzez Morze Północne. Wody oceaniczne, których poziom byl wyższy od bałtyckich, wlewały się do morza przez Cieśniny Duńskie, które szybko się pogłębiały i rozszerzały.
W okresie 4000-3000 lat temu skorupa ziemska w rejonie Cieśnin Duńskich nieznacznie uniosła się. Skutkiem tego procesu było zmniejszenie wymiany wód z Morzem Północnym. Przyjmuje się, że wtedy ukształtował się współczesny Bałtyk; jego zasolenie, kształt, linia brzegowa.
Największą rolę w poszczególnych fazach powstawania i rozwoju dzisiejszego Bałtyku miały:
- ruchy pionowe skorupy ziemskiej, szczególnie Skandynawii
- globalny wzrost poziomu wód oceanicznych, co skutkowało otwieraniem i zamykaniem się (w mniejszym lub większym stopniu) połączeń Bałtyku z wodami oceanicznymi.
Te czynniki miały też decydujący wpływ na wielką różnorodność linii brzegowej Bałtyku, która ma długość około 8100 km. Spotkać można zatoki, zalewy, wyspy, półwyspy, mierzeje, cieśniny. Należy zauważyć, że północne wybrzeże Bałtyku jest bardziej dynamiczne niż część południowa, która jest słabiej rozwinięta. Przyczyną tego były głównie ruchy tektoniczne Półwyspu Skandynawskiego, jego wynoszenie się na skutek zmniejszania się ciężaru topniejącego lądolodu oraz oddziaływanie samego lodowca.
Natomiast południowy brzeg Bałtyku praktycznie nie był narażony na takie działania. Jego zmiany były powodowane przede wszystkim różnymi poziomami wody w różnych okresach rozwoju oraz przybrzeżnymi ruchami wody - prądami i pływami a także częściowo wiatrem.
Generalnie wybrzeże podzielić można na dwa rodzaje: wysokie [strome] i niskie [płaskie].
Ze względu na jego procesy powstania i obecny wygląd rozróżnia się typy wybrzeża:
fiordowe, ferdowe, klifowe, szkierowe, deltowe, mierzejowe, wydmowe, zalewowe.
Należy jednak wspomnieć, że te podziały nie są sztywne. W literaturze można spotkać także wiele innych kryteriów podziałów wybrzeży.
W Polsce obserwuje się głównie wybrzeża: klifowe i wydmowe [piaszczyste] oraz w niedużym stopniu deltowe i mierzejowe. Szczególną cechą linii brzegowej południowego Bałtyku są piaszczyste, szerokie, białe i czyste plaże. Tylko niespełna 30% plaż na świecie to plaże piaszczyste.
Główne procesy rozwoju strefy brzegowej, to procesy:
- hydrodynamiczne; związane z falowaniem, prądami oraz zmianami poziomu morza,
- morfodynamiczne; związane z przebudową form istniejących w strefie brzegowej
- litodynamiczne; polegające na zróżnicowaniu i przemieszczaniu materiału budującego wybrzeże.
Wyniki długoletnich obserwacji i badań wskazują, iż strefa brzegowa Bałtyku Południowego podlega niekorzystnym procesom erozji [niszczenia terenu głównie przez wodę i wiatr].
Wśród głównych, naturalnych czynników kształtujących wybrzeże w sposób dynamiczny, wymienia się zwykle:
- abrazję [ścieranie materiału skalnego przez fale i wiatr]
- transport osadów wywoływany działalnością prądów morskich
- akumulację [gromadzenie materiału].
- osuwiska [ruchy mas ziemnych] w obrębie brzegów klifowych; są one dodatkowym (oprócz abrazji) czynnikiem niszczącym wysokie brzegi.
Oprócz powyższych czynników kształtujących strefę brzegową południowej części Bałtyku, należy wspomnieć o czynnikach długofalowych, których nie można na bieżąco zaobserwować. Do nich należą między innymi:
- pionowe, tektoniczne ruchy skorupy ziemskiej, które cały czas trwają na obszarze Bałtyku
- niestabilność równowagi skorupy ziemskiej natury izostatycznej [zmiany obciążenia skorupy ziemskiej]
- ruchy eustatyczne - długookresowe zmiany poziomu wód oceanicznych na skutek ocieplania klimatu.
Prowadzone obserwacje pokazują, że Skandynawia ciągle się podnosi. Znakiem tego są trzęsienia ziemi jakie nawiedzają obszar Skandynawii i całego Morza Bałtyckiego. Szacuje się, że w najbliższym [w pojęciu geologicznym] czasie podniesie się o kolejne 50 metrów, odcinając część lub całe Morze Bałtyckie od Morza Północnego, na zawsze. Bałtyk przekształci się wtedy w ogromne słodkie jezioro podobne do Morza Kaspijskiego.
ZADANIA:
1. Jaki typ wybrzeża - klifowe, wydmowe, deltowe czy też mierzejowe możesz zaobserwować w miejscu, gdzie się znajdujesz ?
2. Spójrz w kierunku wschodnim i zachodnim - czy typ wybrzeża jest wszędzie taki sam ? Opisz krótko, co zauważyłeś.
3. Teraz rozejrzyj się dokoła i napisz, jaki naturalny, dynamiczny czynnik ma tutaj największy wpływ na ukształtowanie wybrzeża. Uzasadnij swoje zdanie.
4. Stań na drewnianej platformie pomostu (tyłem do morza) i zrób zdjęcie swego kciuka na tle otaczającego Cię terenu. Fotkę dołącz podczas logowania.
AUFGABEN:
1. Welche Art der Küste kannst du hier beobachten – eine Steilküste, eine Dünenküste, ein Delta oder eine Nehrung?
2. Sieh in den Richtungen Osten und Westen – ist der Küstentyp immer derselbe? Beschreibe kurz, was du siehst.
3. Jetzt sieh dich um und schreibe, welcher natürlicher, dynamischer Faktor hier den größen Einfluss auf die Struktur des Gelände hat. Begründe deine Meinung.
4. Stell dich auf die hölzerne Platform (wende deinen Rücken dem Meer) und fotografiere deinen Daumen mit der Umgebung im Hintergrund und füge das Foto zum Logeintrag an.
TASKS:
1. What type of coast - cliff, dune, delta or spit can you obseve in the place you' re standig?
2. Look east and west - is the type of coast the same everywhere? Briefly describe what you noticed.
3. Now look around and write what natural, dynamic factor has the greatest impact on the formation of the coast here. Justify your opinion.
4. Stand on the wooden platform of the pier (back to the sea) and take a picture of your thumb against the background of the surrounding terrain. Attach a photo when you log in.
wykorzystano materiały:
- kochampolskibaltyk.pl
- im.umg.edu.pl
- https://www.geografia24.eu
- www.jednaziemia.pl, art. prof. Szymona Uścinowicza
- www.naszbaltyk.pl
- https://sciaga.pl/
- www.portalmorski.pl