Ślonsko berga i spełzywaaanieee EarthCache

ŚLONSKO BERGA i SPEŁZYWAAANIEE

SILESIAN MINE HEAP AND DOWNCREEEPIIING

HAŁDA – IKONA ŚLĄSKA
Hałdy (śl. hołda, berga) bez wątpienia na trwałe „zrosły się” już z krajobrazem Śląska. Te specyficzne góry o intrygujących czasami barwach i kształtach usypał człowiek (fig. 1), głównie ze skały płonej lub stałych odpadów przemysłowych (popiół, żużel) powstających w wyniku eksploatacji kopalin, przerobu surowców w zakładach wydobycia i przetwórstwa węgla, rud metali, a także w zakładach związanych z energetyką. Jednym słowem: są nieużytkami, postrzeganymi jedynie jako zagrożenie dla środowiska naturalnego.

Ale hałdy to nie tylko składowiska odpadów! Są one przede wszystkim charakterystycznymi elementami kulturowymi, pozostającymi w harmonii i ścisłym związku przestrzennym z szybami kopalnianymi i familokami, a także obiektami powszechnej edukacji ekologicznej społeczeństwa w skali lokalnej i regionalnej. Miejsca te oferują szeroki zakres wątków dydaktycznych – od przeszłości geologicznej Ziemi, poprzez historię górnictwa, po współczesne problemy egzystencji oraz ochrony biosfery. Ślonsko berga, przed którą właśnie stoisz (fig. 2), opowie Ci za moment o spełzywaniu, zaliczanym przez geologów do powierzchniowych ruchów masowych.

Fig. 1. Hałda – odpady energetyczne, okolice Brzezin Śląskich (fot. P. Woźniak)
Fig. 2. Hałda – odpady kopalniane przy dawnej strzelnicy w Dąbrowie Górniczej (fot. P. Woźniak)
 

NAJWOLNIEJSZE GEOLOGICZNE RUCHY MASOWE
Spełzywanie to powszechnie zachodzący proces geomorfologiczny, polegający na bardzo powolnym, grawitacyjnym zsuwaniu się wierzchniej warstwy stoku (osadów, zwietrzeliny lub gleb), czasem prawie niezauważalnym w swoim początkowym etapie. Przeważnie małe i jednostajne tempo pełznięcia nie uszkadza pokrywy darniowej danego terenu. Jednak szybkość spełzywania nie jest stała i zmienia się w zależności od rodzaju podłoża (np. less jest odporny na spełzywanie, łatwo zaś ulegają mu piaski, iły i gliny), nachylenia stoku oraz od klimatu.
 

W „ŻÓŁWIM” TEMPIE...
Z przyczyn technicznych nie jesteśmy w stanie bezpośrednio obserwować na własne oczy spełzywania. Zjawisko to nie powstaje z minuty na minutę – rozwija się przez lata, a nawet tysiące lat. Szacuje się, że proces ten przebiega z prędkością od 0,2 do 7,5 mm na rok. Czy da się je zatem przewidzieć? Tak, o ile dysponujemy rzetelnymi danymi geologicznymi z rozpoznania terenu wspartymi przez jego stały, prowadzony na bieżąco monitoring. Obecnie wykorzystuje się też w tym celu zdjęcia satelitarne. Istnieją oczywiście prostsze sposoby. Spełzywanie można zobaczyć, jak tylko się wie, na co zwrócić uwagę. Widocznym jego skutkiem na zboczach odwiedzanej przez nas hałdy są... drzewa! Zwłaszcza te wyrastające z ziemi w kierunku spadku stoku i mające niestandardowo, łukowato wygięte pnie (fig. 3, 4). To one walczą tu ciągle ze zjeżdżającymi w dół połaciami gruntu.

Fig. 3. Drzewo walczące ze spełzywaniem 01 (fot. P. Woźniak)
Fig. 4. Drzewo walczące ze spełzywaniem 02 (fot. P. Woźniak)
 

W innych miejscach, oprócz wspomnianych „hakowatych” drzew mogą to być także pochylone płoty, słupy, a w skrajnych przypadkach pęknięcia na drogach i ścianach budynków (fig. 5).

Fig. 5. Skutki spełzywania (źródło: www.researchgate.net)
 

SŁOWNIK „GEOLOGICZNO-ŚLĄSKO-POLSKI”:
FAMILOK
Budynek wielorodzinny wybudowany na przełomie XIX i XX wieku, przeznaczony dla pracowników przemysłu ciężkiego i ich rodzin, przede wszystkim górników i hutników.

GEOMORFOLOGIA
Nauka o formach rzeźby powierzchni Ziemi oraz procesach je tworzących i przekształcających.

RUCHY MASOWE
Ruchy masowe (powierzchniowe ruchy masowe lub ruchy grawitacyjne) to przemieszczenia mas skalnych – pokryw zwietrzelinowych, luźnych i zwięzłych skał powierzchni Ziemi, wzdłuż stoków przede wszystkim pod wpływem działania siły ciężkości.

SKAŁA PŁONA
Skała uważana za nieużyteczną (w odniesieniu do eksploatowanej kopaliny).
 

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania: 

1. Do jakiego rodzaju ruchów zaliczane jest przez geologów spełzywanie?

2. Na podstawie własnych obserwacji terenowych oraz informacji zawartych w opisie ustal, który z czynników – rodzaj podłoża, nachylenie stoku czy klimat (bardzo częste opady atmosferyczne) – ma decydujący wpływ na szybkość spełzywania wierzchniej warstwy hałdy.

3. Znajdź w obrębie hałdy dowolne drzewo „walczące” ze spełzywaniem. Zrób sobie z nim zdjęcie (lub Twojego odbiornika GPS na jego tle, ewentualnie ręki wskazującej na dane drzewo). Fotografię dołącz do komentarza.

    

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.
 

MINE HEAP – AN ICON OF SILESIA
Mine heaps (in Silesian dialect hołda or berga) undoubtedly permanently "merged" with the landscape of Silesia. These specific mountains with sometimes intriguing colours and shapes (fig. 1), were created by men, mainly from gangue or solid industrial wastes (ash, slag) arising from the exploitation of minerals, processing of raw materials, coal mining, metal ores, as well as in power plants. In a word: they are wastelands, seen only as a threat to the environment. But heaps are not just landfills! They are above all characteristic cultural elements, remaining in harmony and close spatial relationship with mine shafts and familoks, as well as objects of universal ecological education of society on a local and regional scale. These places offer a wide range of didactic threads - from the geological past of the Earth, through the history of mining, to contemporary problems of existence and protection of the biosphere. Ślonsko berga, which you are standing in front of (fig. 2), will tell you in a moment about the downcreeping, classified by geologists as surface mass movements.

THE SLOWEST GEOLOGICAL MASS MOVEMENTS
Downcreeping is a commonly occurring geomorphological process, consisting in a very slow, gravitational slipping of the upper layer of the slope (sediments, weathering waste or soils), sometimes almost invisible at its initial stage. Usually, a small and steady creep rate does not damage the turf cover of the area. However, the speed of falling is not constant and varies depending on the type of ground (e.g. loess is resistant to slipping, sands, clays and clays easily undergo it), slope inclination and climate.

AT A SNAIL’S PACE
For technical reasons, we are not able to directly observe the downcreeping with our own eyes. This phenomenon does not arise from minute to minute - it develops for years and even thousands of years. It is estimated that this process takes place at a speed of 0.2 to 7.5 mm per year. Is it possible to predict it? Yes, as long as we have reliable geological data on site recognition supported by its constant, ongoing monitoring. Currently, satellite images are also used for this purpose. There are obviously simpler ways.Downcreeping can be seen as soon as you know what to look for. Its visible effect on the slopes of the heap we visit are ... trees! Especially those growing out of the ground in the direction of slope decline and having non-standard arched trunks (figs. 3, 4). They are constantly struggling here with the tracts of land sliding down. In other places, in addition to the above-mentioned "hooked" trees, there can also occure inclined fences, poles, and in extreme cases cracks on the roads and walls of buildings (fig. 5).

GEOLOGICAL-SILESIAN-POLISH DICTIONARY
FAMILOK
A multi-family building, built at the turn of the 19th and 20th centuries, intended for employees of heavy industry and their families, primarily miners and metallurgists.

GEOMORPHOLOGY
Science about the forms of the Earth's surface sculpture and the processes creating and transforming them.

MASS MOVEMENTS
Mass movements (surface mass movements or gravitational movements) are displacements of rock masses - weathered covers, loose and concise rocks of the Earth's surface, along the slopes mainly under the influence of gravity.

GANGUE
Rock considered useless (in relation to the exploited mineral).
 

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:

1. What types of movements is downcreeping representing?

2. On the basis of your own field observations and information contained in the description, determine which of the factors - type of ground, slope inclination or climate (very frequent precipitation) - has a decisive impact on the speed at which the top layer of mine heap is downcreeping.

3. Find within the heap any tree that is "struggling" with downcreeping. Take a picture with it and attach the photo.

   WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
    

Literatura / References:

1. GISMAN S., 1949: Słownik górniczy. Instytut Węglowy, Katowice.

2. KLIMASZEWSKI M., 2003: Geomorfologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

3. MIZERSKI W., 2000: Geologia dynamiczna dla geografów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
    

Grafika w tle: Domena publiczna/public domain
 

Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl