[POL]Kesz opowiada o dwóch religiach i dwóch świątyniach. Nieistniejącej już synagodze i kościele katolickim, który istnieje po dziś dzień.
Synagoga w Grodzisku Mazowieckim
Pierwsza, drewniana synagoga w Grodzisku Mazowieckim została zbudowana w XVIII wieku. W drugiej połowie kolejnego stulecia, w związku z jej katastrofalnym stanem, Żydzi grodziscy zostali postawieni przed koniecznością wzniesienia nowej bóżnicy. Władze wymagały, aby była ona murowana. Przedsiębiorca Lejwe Gutgeld ofiarował jednak dużą ilość drewna. Ostatecznie więc, w 1865 roku, zbudowano nową drewnianą synagogę. Stała ona w świetle dzisiejszej ul. 17 stycznia, u zbiegu z ul. Obrońców Getta. Był to budynek, kryty dwuspadowym dachem, z gwiazdą Dawida w zwieńczeniu. Ks. Mikołaj Bojanek w swym opracowaniu zatytułowanym Kościół i parafia w Grodzisku, podaje, że „w synagodze, widocznie po dawnych czasach, jest okiennica składana, na której namalowany orzeł biały”. Po likwidacji getta budynek synagogi został rozebrany przez mieszkańców Grodziska Mazowieckiego. W latach PRL w tym miejscu powstała pralnia.
15 lutego 2016 r., w 75. rocznicę likwidacji grodziskiego getta, odsłonięto pomnik upamiętniający miejscowych Żydów. Na postumencie z czarnego granitu umieszczono relief z wizerunkiem synagogi. Całość stoi u szczytu domu przy ul. Obrońców Getta 12, tuż obok miejsca, gdzie stała bóżnica.
Jeżeli ktoś chciałby odwiedzić miejsce gdzie stała synagoga to jej współrzędne podane są w waypointach
.
Kościół św.Anny
Początków kościoła parafialnego w Grodzisku trzeba szukać u zarania miejscowości. Parafia prawdopodobnie była erygowana w końcu XII lub na początku XIII w., a pierwsze wzmianki pochodzą z 1355 r. Jak pisze M. Bojanek w książce "Kościół i parafia w Grodzisku": "Wieś dziedziczną rodu Grodziskich J. Mość P. Tomasz przez ufundowanie kościoła drewnianego podnosi do godności parafii sub anno 1355 (ex renovatione erectionis Rescripti). I pisze się odtąd haeres in utroque Grodzisko". Drewniany kościół były fundowany przez ród Grodziskich ok. 1355. Spłonął on w 1460 r. W 1521 r. kosztem Krzysztofa Okunia został wybudowany kościół, a fundator parafię „dobrze dochodami opatrzył i nabożeństwo ku czci Najśw. M. Panny zaprowadził” (Bojanek, 1917). Kościół przetrwał dwie dekady i został spalony w 1540 r. I znów cytując M. Bojanka: "[...] stało się to wypadkowo, pożar powstał w mieście, a ogień strawił prócz kościoła budynki gospodarcze, browar, mieszkanie proboszcza i dwóch wikaryuszów i szkołę […], później około 11. lat Grodziska parafa proboszcza nie miała, parafię obsługiwały: Wiskitki, Błonie, Żuków, Ojrzanów".
Obecny kościół pochodzi z końca XVII i początku XVIII w. W 1687 r. dzięki finansowemu wsparciu kasztelana rawskiego Wojciecha Mokronoskiego wzniesiono prezbiterium, z zakrystią od północy, oraz kaplicą od południa obecnego kościoła. "Tak wybudowany kościół miał absydę i zakrystyę od północy; dwie kaplice stanowiły dwa ramiona krzyża, brakowało przedłużenia głównej nawy." (Bojanek, 1917). W latach 1699-1714 staraniem Franciszka Rogowskiego proboszcza grodziskiego została dobudowana nawa. Pracami kierował Jan Poznański - majster murarski z Warszawy. W XVIII w. do kościoła dobudowano kaplicę północną. Prace te sfinansował wojski sochaczewski Aleksander Miklaszewski oraz jego córka Izabella Izdbieńskia - stolnikowa sochaczewska.
Około 1775 r. kościół był restaurowany staraniem Jędrzeja Mokronoskiego wojewody mazowieckiego. Po zakończeniu prac świątynia była konsekrowana w 1808 r. W latach 1884-89 dobudowano nawy boczne według projektu architekta Bronisława Zochowskiego. W kolejnych latach wystawiono wieżę od północnego-zachodu i zakrystie od południa. Prace zakończono w 1898 r.
O mały włos kościół nie doczekałby naszych czasów. Jak pisze Bojanek "W 1913 r. uchwałą parafialną postanowiono wznieść nową świątynię, za radą projektodawcy Jarosława Wojciechowskiego, stary kościół miał być rozebrany, a na jego miejscu proponowano wznieść nową Świątynie Bożą, lecz wojna pokrzyżowała wszystko, odwlekając może na długie lata urzeczywistnienie tego projektu." Całe szczęście projekt nie został zrealizowany.
W XX w. kościół był kilkakrotnie odnawiany, m.in. w latach 1912-13 oraz w 1966 r. Obecnie również przechodzi remont.
Kościół p.w. św. Anny, to świątynia murowana z cegły, podpiwniczona i otynkowana, przykryta dwuspadowym dachem. Fasada budynku jest ujęta parami uproszczonych pilastrów, z dużym oknem na osi i zwieńczona trójkątnym szczytem z okulusem. Naroża kaplic są ścięte. Drzwi do starej XVII-wiecznej zakrystii, w oryginale były drewniane, obite blachą żelazną, wzmocnioną skośną kratownicą z rozetkami w polach.
Nawa główna wspiera się na trzech przęsłach. Z boku znajdują się kaplice tworzące ramiona transeptu. Węższe, dwuprzęsłowe prezbiterium zamknięte jest półkoliście. Nowe nawy boczne są otwarte do nawy głównej dwiema parami arkad. Ściany nawy i prezbiterium są rozczłonkowane parami pilastrów toskańskich dźwigających gzyms. W górnych partiach ścian prezbiterium umieszczono ślepą balustradę tralkową. Sklepienie w postaci szerokich łuków wsparte jest na słupach. W prezbiterium sklepienie typu kolebkowo-krzyżowego i konchowego, a we wschodnim przęśle nawy kolebkowe z lunetami. W zakrystii północnej wykonano sklepienie kolebkowo-krzyżowe, a w nawach bocznych sklepienia odcinkowe. Kaplice są otwarte do nawy wysokimi, półkoliście zamkniętymi arkadami, o ścianach ożywionych parami pilastrów toskańskich. W kaplicy północnej wykonano sklepienie kolebkowe z lunetami na gurtach, w południowej zaś znajduje się strop z fasetą ze śladami zniekształconego sklepienia z lunetami. Chór muzyczny wsparty jest na czterech kolumnach toskańskich. Zewnątrz ściany nawy są rozczłonkowane parami pilastrów toskańskich.
UWAGA!
Do podjęcia kesza wymagana jest penseta!
[ISR] Cache רעדט וועגן צוויי רעליגיאָנס און צוויי טעמפלען. די שול און די קאַטהאָליק קירך אַז ניט מער יגזיסץ, וואָס יגזיסץ נאָך הייַנט.
די שוהל אין גראָדזיסק מאַזאָוויעקקי
די ערשטע האָלץ שוהל אין גראָדזיסק מאַזאָוויעקקי איז געווען געבויט אין די 18 יאָרהונדערט. אין דער צווייטער העלפט פון קומעדן יאָרהונדערט, צוליב זיין קאַטאַסטראָפישן צושטאַנד, האָבן גראָדזיסקער יידן געמוזט אויפשטעלן א נייע שוהל. אויטאריטעטן האָבן געפֿאָדערט אז עס זאָל זיין געבויט פון ציגל. אָבער, אַנטראַפּראַנער לעדזשווע גוטגעלד דאָונייטיד אַ גרויס סומע פון האָלץ. לעסאָף, אין 1865, אַ נייַ ווודאַן שול געבויט. עס געשטאנען אין דער ליכט פון הייַנט ס אַל. 17 יאנואר, ביי די ינטערסעקשאַן מיט אַל. פארטרעטער פון געטא. עס איז געווען אַ בנין, באדעקט מיט אַ גאַבאַל דאַך, מיט די שטערן פון דוד אין די קרוין. Ks. Mikołaj Bojanek, זאָגט אין זיין אויסגאַבע מיטן נאָמען טשורטש און פּאַריש אין גראָדזיסק, אז "אין שוהל, משמעות נאָך אלטע צײַטן, איז פארהאן א קנייטש שופלאד מיט א באפּוצט ווייסן אָדלער". נאָך די ליקווידיישאַן פון די געטאָ, די סינאַגאָג בנין איז דימאַלישט דורך די רעזידאַנץ פון גראָדזיסק מאַזאָוויעקקי. אין די יארן פון דער פוילישער פאלקס רעפובליק, איז געגרינדעט געווארן דא א וועש.
אויב ווער עס יז וואָלט ווי צו באַזוכן דעם אָרט וווּ די שוהל איז געשטאנען, זיין קאָואָרדאַנאַץ זענען געגעבן אין וועגפּוינץ.
סט. אננא ס טשורטש
די אָנהייב פון די פּאַראַפיע קירך אין גראָדזיסק מוזן זיין טרייסט צו די פאַרטאָג פון דער דאָרף. די פּאַראַפיע איז מיסטאָמע ערעקטעד אין די סוף פון די 12 טה אָדער די אָנהייב פון די 13 יאָרהונדערט, און דער ערשטער דערמאנט קומט פון 1355. ווי M. Bojanek שרייבט אין דעם ספר "טשורטש און פּאַריש אין גראָדזיסק": "יערושעדיק דאָרף פון די גראָדזיסיטש משפּחה J. Mości P. Tomasz ער הייבט אן די הילצערנע קירכע צו דער ריי פון פאראיין אונטער אן יאָר 1355 (ex renovatione erectionis Rescripti). און פון דעסטוועגן שרייבט ער הערעס אין גראָדזשיסקאָ. די ווודאַן קירך איז געגרינדעט דורך די גראָדזיסקי משפּחה אַרום 1355. עס פארברענט אין 1460. אין 1521 אין די קאָסט פון Krzysztof Okuń, אַ קירך איז געווען געבויט, און דער גרינדער פון דער פּאַריש "דאָונייטיד געזונט צו דער קירך און איבערגעגעבנקייט אין כּבֿוד פון די הייליק. M. Panny האט אים געפירט "(Bojanek, 1917). די קירך סערווייווד צוויי יאָרצענדלינג און איז פארברענט געווארן אין 1540. ווידער ציטירט M. Bojanka: "[...] עס איז געווען אַקסאַדענאַלי, אַ פייער איז אויפגעשטאנען אין דער שטאָט, און די פייער חרובֿ, באַזונדער פון די קירך, אַוטבוילדינגז, אַ ברעווערי, אַ וווינונג פון די גאַלעך און צוויי וויקערז און שולע [...], שפּעטער, אַרום 11 יאָר אַלט אין גראָדזיסק דער פּאַראַפיע גאַלעך האט נישט האָבן, די פּאַראַפיע איז געווען געדינט דורך: Wiskitki, Błonie, Żuków, Ojrzanów ".
די היינטיקע קירכע דאַטירט פון סוף 17 טן און אנהייב 18 טן יאָרהונדערט. אין 1687, א דאנק דער פינאַנציעלער שטיצע פון דעם רויטן קאסטעלאן וואָדזששיעטש מאָקראָנאָסקי, איז אויפגעשטעלט געווארן א פרעסי, מיט א סאַקריסטי פון צפון, און א טשאַפּעל פון דרום פון דער איצטיקער קירכע. "די קירך געבויט אין דעם וועג האט אַ אַפּסע און וואָלט אין די צפון; צוויי טשאַפּעלז קאַנסטאַטוטאַד צוויי געווער פון די קרייַז, עס איז געווען קיין פאַרלענגערונג פון די הויפּט נאַווע." (Bojanek, 1917). אין די יאָרן 1699-1714, דאַנק צו די השתדלות פון פראַנסיסקאָ ראָגאָווסקי, די גראָדזיסק פּאַסטער איז צוגעגעבן צו די נאַווע. די אַרבעט איז געווען געראטן דורך Jan Poznański - אַ פאָרשטייער פון ציגל פון ווארשע. אין די 18 יאָרהונדערט, אַ צאָפנדיק טשאַפּעל איז צוגעגעבן צו די קירך. די ווערק זענען פינאַנסט דורך די סאָטשאַקזעווסקי אַרמיי, אַלעקסאַנדער מיקלאַסזעווסקי און זיין טאָכטער יזאַבעללאַ יזדבי ń סקיאַ - סאָטשאַקזעוו קאַרפּאַנטרי.
אַרום 1775, די קירך איז געווען ריסטאָרטיד דאַנק צו די השתדלות פון Jędrzej Mokronoski, Mazovian voivode. נאָך דעם ווי די ווערק זענען געענדיקט, דער טעמפּל איז קאַנסאַקרייטיד אין 1808. אין די יאָרן 1884-89, אַיסלעס זענען צוגעגעבן לויט די פּלאַן פון די אַרכיטעקט בראָניסלאַוו זאָטשאָווסקי. אין די פאלגענדע יאָרן אַ טורעם איז ערעקטעד פֿון די צפון-מערב און סאַקריסטיז פון די דרום. די אַרבעט איז געווען געענדיקט אין 1898.
די קירך וואָלט ניט האָבן געלעבט נאָענט צו אונדזער צייט. ווי Bojanek שרייבט, "אין 1913 אַ פּאַראַפיע האַכלאָטע באַשלאָסן צו בויען אַ נייַ טעמפּל, אויף די עצה פון די דיזיינער דזשאַראָסלאַוו וואָדזשסיעטשאָווסקי, די אַלטע קירך איז געווען צו זיין דימאַלישט, און אין זיין אָרט עס איז געווען פארגעלייגט צו בויען אַ נייַ טעמפּל פון גאָט, אָבער די מלחמה טוואָרטיד אַלץ, פאַרהאַלטן די ימפּלאַמענטיישאַן פון דעם פּרויעקט פֿאַר פילע יאָרן . " צום גליק, די פּרויעקט איז נישט ימפּלאַמענאַד.
אין די 20 יאָרהונדערט, די קירך איז רענאַווייטיד עטלעכע מאָל, אַרייַנגערעכנט אין 1912-13 און אין 1966. איצט רענאַוויישאַן.
קירך St. אננא, איז אַ טעמפּל פון ציגל שטיין, קעלער און פּלאַסטערד, באדעקט מיט אַ גאַבאַל דאַך. די פאַסאַד פון דעם בנין איז ענקלאָוזד אין פּערז פון סימפּלאַפייד פּילאַסטערס, מיט אַ גרויס פֿענצטער אויף דער אַקס און טאַפּט מיט אַ טרייאַנגגיאַלער גייבאַל מיט אַ אָקולוס. טשאַפּעל עקן זענען שנייַדן אַוועק. די טיר צו די אַלט סאַקריסט פון די 17 יאָרהונדערט, אין דער אָריגינעל, איז געווען ווודאַן, באדעקט מיט פּרעסן בלאַט, ריינפאָרסט מיט אַן אַבליק בינטל מיט ראָוזעץ אין די פעלדער.
די הויפּט נאַווע איז געשטיצט דורך דרייַ ספּאַנס. אויף די זייַט עס זענען טשאַפּעלז פאָרמינג די געווער פון די טראַנסעפּט. די שמאָל, צוויי-שפּאַן פּרעסביטערי איז פארמאכט מיט אַ האַלב-קרייז פאָרעם. די נייַע אַיסלעס זענען אָפן צו די הויפּט נאַווע מיט צוויי פּערז פון אַרקיידז. די ווענט פון די נאַווע און פּרעסעביטערי זענען צעטיילט דורך פּערז פון טוסקאַן פּילאַסטערס קעריינג די קאָרניסע. אין די אויבערשטע טיילן פון די ווענט פון די פּרעסאַטערי אַ באַלאַסטער באַלאַסטראַדע איז געווען שטעלן. די וואָלט אין די פאָרעם פון ברייט אַרטשעס איז געשטיצט אויף פּילערז. אין די פּרידביעריי, עס איז אַ פאַס-קרייַז און קאַנגק וואָלט, און אין די מזרח שפּאַן, דורכגאַנג מיט לונעטטעס. א פאַס און קרייַז וואָלט איז געווען געמאכט אין די צאָפנדיק סאַקריסטיס, און אָפּטיילונג וואָלץ אין די אַיסלעס. די טשאַפּעלס זענען אָפן צו די נאַווע מיט הויך, האַלב-קייַלעכיק אַרקיידז, מיט ווענט אַנימאַטעד דורך פּערז פון טוסקאַן פּילאַסטערס. אין די צאָפנדיק טשאַפּעל, אַ פאַס וואָלט מיט לונעטטעס אויף בוטטרעססעס, און אין די דרום טשאַפּעל עס איז אַ פאַסאַטיד סופיט מיט טראַסעס פון פאַרקרימט וואָלט מיט לונעטטעס. די מוזיק כאָר איז געשטיצט דורך פיר טוסקאַן שפאלטן. אַרויס די ווענט פון די נאַווע זענען צעטיילט דורך פּערז פון טוסקאַן פּילאַסטערס.