Iemands handschrift is de manier waarop een tekst met de hand is weergegeven. Een handschrift is gewoonlijk opgebouwd uit een vast stilistisch systeem van blokletters of cursieve letters, maar staat los van de schrijfsystemen als kalligrafie of typografie. Omdat het handschrift van iedereen uniek en verschillend is, kan het worden gebruikt om de schrijver van een document te achterhalen. Handschrift wordt bestudeerd in verschillende vakgebieden van handschriftonderzoek.
Grafologie is de pseudowetenschappelijke studie die iemands handschrift in verband probeert te brengen met de menselijke psychologie. Grafologie werd langdurig gebruikt als een methode om personeel te selecteren door persoonlijkheidskenmerken en werkprestaties uit iemands handschrift af te leiden. Onderzoek heeft echter uitgewezen dat hier geen verband tussen bestaat.
Paleografie is een hulpwetenschap van de geschiedschrijving en houdt zich bezig met het bestuderen en ontcijferen van oude handschriften en archiefstukken. Paleografie ontstond in de late 17e eeuw als wetenschapstak van de mediëvistiek.
In het vakgebied Kunstmatige intelligentie wordt onderzocht hoe handschrift automatisch geanalyseerd kan worden door de computer. Dit omvat handschriftherkenning, schrijveridentificatie en schrijververificatie.
Er zijn mensen met een keurig, perfect en regelmatig handschrift, maar er zijn ook mensen waarvan het schrift nauwelijks leesbaar is. Alom bekend is het zgn. doktershandschrift, dat meestal alleen leesbaar is voor mensen die daarvoor gestudeerd hebben.
 |
 |
| Oud schrift |
Schoonschrift |
Omstreeks het jaar 1700 begon men in Nederland te schrijven op de manier zoals dat tegenwoordig ook nog gebeurt. Documenten van de 18e en 19e eeuw zijn meestal redelijk goed leesbaar, hoewel het taalgebruik nog wel behoorlijk kan afwijken van nu. Het oud-Nederlands is soms nog moeilijk te begrijpen als men daar weinig ervaring mee heeft.
Vóór het jaar 1700 schreef men toch wel op een andere manier. Letters en cijfers hadden vaak halen of krullen die tegenwoordig niet meer gebruikt worden. Ook werden veelvuldig afkortingen gebruikt.
Het registreren van dopen, huwelijken en begrafenissen vond tot 1811 plaats in kerkboeken. Hoewel sommige kerkboeken de tijd niet overleefd hebben door brand of waterschade zijn er gelukkig veel kerkboeken die wel bewaard zijn gebleven; er bestaan in Nederland nog exemplaren uit de 16e eeuw! Oudere zijn uitzonderingen. De kerkboeken worden meestal bewaard in rijksarchieven. Men is druk bezig om ze allemaal te digitaliseren en online beschikbaar te stellen. De boeken worden nog veelvuldig geraadpleegd voor stamboomonderzoeken, de zgn. genealogie.
 |
 |
| Kalligrafie |
Handgeschreven boek |
Het verplichte gebruik van achternamen was vóór 1811 nog niet ingevoerd. Daarom zie je in kerkboeken veelal de voornaam en het patroniem (vadersnaam). Bij huwelijken varieerde de wijze van inschrijving in die kerkboeken nogal. Hoewel de naam van de bruidegom altijd werd vermeld, gold dat niet altijd voor de bruid. Vaak is de plaatsnaam vermeld waar de bruid of bruidegom vandaan kwam. Af en toe stond er nog iets meer bij, bijv. als een van beiden op het moment van het huwelijk weduwe of weduwnaar was. Pas later werden ook getuigen genoteerd. Het niet bij naam noemen van degene om wie het ging gebeurde in sommige kerken overigens ook wel bij dopen en begrafenissen. Bij dopen van kinderen werd wel eens vermeld dat "een kind van..." werd gedoopt en werd de naam van het kind achterwege gelaten. Bij begrafenissen van gehuwde vrouwen kom je geregeld tegen dat "de vrouw van..." werd begraven. Dit alles maakt het voor de stamboomonderzoeker niet echt gemakkelijk.
In 1811 voerde Napoleon de burgerlijke stand in. Dat gold ook voor het verplichte gebruik van achternamen. Vanaf dat moment werden geboortes, huwelijken en overlijdens in alle gemeentelijke registers op dezelfde manier vastgelegd. Men hoefde vanaf dat moment niet meer in de kerk te zijn om deze gebeurtenissen te laten registreren, maar men moest daarvoor naar het gemeentehuis.
 |
 |
| Kerkboek Amsterdam 1698 |
Kinderhandschrift |
De puzzel:
De puzzel van de cache "Oud schrift" is een thuiswerk-puzzel. Het gaat over paleografie en neemt je daarom mee naar de eerste helft van de 17e eeuw, de Gouden Eeuw. Hieronder zie je een willekeurig kerkboek uit die tijd. Je ziet twee pagina's van het ondertrouwboek dat gebruikt werd van 1625 tot 1673 in Kropswolde, een klein dorp in de provincie Groningen. In dit boek zijn de namen van de toekomstige bruid en bruidegom bij iedere inschrijving vermeld. Het boek en het dorp hebben niets te maken met de cache of de cachelocatie; het gaat om het handschrift. De opdracht is simpel: Probeer te lezen wat er staat en beantwoord de vragen die moeten leiden tot de coördinaten van de cache. De uitvoering zal voor sommigen zeker minder simpel zijn. Je kunt eventueel gebruik maken van de hulpmiddelen die aan deze pagina zijn toegevoegd. Het zal je waarschijnlijk opvallen dat de letter i vaak werd geschreven als ij. Hetzelfde gold voor de letter j. De c werd wel eens in spiegelschrift (ɔ) genoteerd en het gebruik van een c in plaats van een k, of andersom, was ook niet ongebruikelijk.
|
|
| (Klik op de afbeelding om deze te vergroten) |
Om je een beetje op weg te helpen volgt hier een transcriptie van de bovenste inschrijving op de rechterpagina.
5. Tijark Lubbers, ṽ Holterdam Oost Vrieslant
Tallijchijen Claessens, wed: van S
Egbert Jansens tot Cropswolde
den 4 Martij |
De 5e ondertrouwinschrijving in het jaar 1643. Tjark Lubbertszoon, die afkomstig is uit Holterdam in Oost Friesland (Duitsland) gaat in ondertrouw met Tallichjen Claesdochter. Zij is dan al weduwe van Egbert Janszoon en afkomstig uit Kropswolde. Het paar trouwt op 4 maart 1643.
De vragen gaan over de inschrijvingen in dit kerkboek. Vóór iedere inschrijving is een nummer geschreven. Bij sommige vragen is dat nummer van belang voor de eindcoördinaten.
Voor inschrijvingsnummers geldt: als dat nummer uit twee cijfers bestaat gebruik dan altijd het tweede cijfer voor je antwoord!
Vraag 1:
De weduwe Geese Jansens is een van de aanstaande bruiden in 1642. Wat is het nummer bij haar inschrijving? Dit is A.
Vraag 2:
Johan Lippens, die in Wolde (Kropswolde) woont, gaat trouwen met de weduwe van Hindrick Lubberts. Wat is haar voornaam?
Jantijen = 1, Maritije = 2, Grietijen = 3, Ientije = 4.
De juiste naam is B.
Vraag 3:
Een van de aanstaande bruidegommen komt uit Den Hamm (Den Ham). Wat is het nummer bij zijn inschrijving? Dit is C.
Vraag 4:
Een andere bruidegom komt uit Schlochteren (Slochteren). Wat is het nummer bij zijn inschrijving? Dit is D.
Vraag 5:
Twee bruiden met dezelfde voornaam, hetzelfde patroniem (vadersnaam) en de dezelfde woonplaats gaan in ondertrouw op dezelfde dag (misschien wel tegelijk), of kort na elkaar. Beiden waren nog niet eerder gehuwd. Er zijn dus twee onder elkaar staande inschrijvingen. Wat is het hoogste inschrijvingsnummer? Dit is F.
Vraag 6:
Scirck uit Wijkvliet (Visvliet) gaat in Kropswolde in ondertrouw met zijn aanstaande bruid Grietijen uit Schermer (Scharmer). Wat is hun inschrijvingsnummer? Dit is G. |
De cache is verstopt bij de Polderheuvel in Amsterdam Nieuw-West. Dit is een evenemententerrein met een avonturenspeeltuin, gelegen tussen Amsterdam-Geuzenveld en Halfweg. Het best kun je de locatie vanaf het zuiden bereiken, want daar is ook parkeergelegenheid. Let op: je moet "enige capriolen" uithalen om bij de cache te komen. Leuk voor kinderen, maar helaas niet geschikt voor kinderwagens en mensen die slecht ter been zijn.
 |
Het is niet aan te raden om de cache te bezoeken op dagen dat er festiviteiten zijn. Ook één of twee dagen eerder kan het druk zijn door voorbereidingen van de evenementen. Check daarom altijd eerst de websites www.polderheuvel.nl en www.tuinenvanwest.info om te zien of er festiviteiten zijn! |
De coördinaten van de cache zijn:
N 52°22.ABC, E 004°46.DFG.
Polderheuvel evenemententerrein