Twierdza Toruń - Kościół garnizonowy

Po kongresie wiedeńskim zgodnie z planem pruskich władź, rozpoczęły się  intensywne prace nad transformacją Torunia  w twierdzę nadgraniczną. W pierwszym etapie w bezpośrednim sąsiedztwie historycznego Starego Miasta powstały dwa arsenały, obronne koszary (obecne Koszary Racławickie), wozownie i magazyny oraz szpital wojskowy na obecnej ul. Jęczmiennej. Od strony Wisły przebudowano część średniowiecznych murów miejskich umieszczając w nich strzelnice. Rozebrano gotycki kościół św. Wawrzyńca. W latach dwudziestych powstał szereg budowli bastionowych skupionych wokół Starego Miasta, które w kolejnych etapach były przebudowywane lub wyburzane. W skład fortyfikacji wewnętrznej wchodziły miedzy innymi: Fort Św. Jakuba, brama kolejowa, Przyczółek Mostowy i Fort Kolejowy.

Projektowanie Twierdzy Toruń rozpoczęło się w 1872 roku. Budowa rozpoczęła się w 1877, jej pierwszy etap trwał siedem lat. W tym okresie powstały forty określone dziś numerami II, IV, V, VII, IX, XI, XII i XV. Już zanim je ukończono okazało się, że nie spełniają standardów wojskowych co wynikało z szybkiego rozwoju artylerii i wynalezienia pocisku burzącego. Wybudowano kolejne obiekty o numerach I, III, VI, VIII, X, XII i XIV. W czasie 37 lat powstało około 200 dzieł obronnych. W sumie w Toruniu wybudowano 7 fortów głównych, 6 fortów pośrednich, 6 baterii artyleryjskich, 32 duże schrony piechoty, 52 schrony międzypola - artyleryjskie i amunicyjne.

Pierścień forteczny otaczał miasto promieniem około czterech kilometrów, co czyniło z Twierdzy Toruń jedną z największych w Europie wschodniej.  Twierdza Toruń nie brała bezpośredniego udziału w akcjach wojennych, w skutek czego  jest obecnie najlepiej zachowanym pierścieniowym zespołem obronnym w Europie.

Kościół stoi pośrodku placu św. Katarzyny, który jest centralną częścią wytyczonej w końcu XIX w. - za czasów zaboru pruskiego - wojskowo-reprezentacyjnej dzielnicy Wilhelmstadt. Swojego czasu określanej mianem Małego Berlina. Pierwszy kościół (właściwie kaplica) pw. św. Katarzyny powstał ok. 1360 roku. Była to budowla o prostokątnej bryle, z dodaną od zachodu kwadratową wieżą, zbudowana w konstrukcji ryglowej. W 1814 roku, podczas prac fortyfikacyjnych, rozpoczęto jej rozbiórkę, doprowadzoną do końca przez władze pruskie.

Z racji, że Toruń był twierdzą najwyższej I kategori budowa kościola podlegała pod Departament Budownictwa Ministerstwa Wojny w Berlinie. Świątynię zaprojektował tajny nadradca budowlany tego departamentu, architekt Schönhals.

Kościuł został wybudowany w latach 1894- 1897w stylu neogotyckim. Wzniesiony na rzucie krzyża łacińskiego jako jednonawowy, z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium, oddzielonym od korpusu głównego transeptem. Od zachodu w część nawową wbudowano kwadratową, pięciokondygnacyjną wieżę, pod którą znajduje się kruchta. Do prezbiterium od strony północnej przylega prostokątna zakrystia, od strony południowej - biuro parafialne. W zwartej i jednorodnej bryle halowej, krytej wysokim dwuspadowym dachem, dominuje masywna pięciokondygnacyjna wieża. Nad korpusem i transeptem osobne dwuspadowe dachy z sygnaturką na ich skrzyżowaniu. Wieża z dachem ostrosłupowym, plebania i zakrystia z dachami czterospadowymi. Dachy korpusu i wieży kryte blachą miedzianą. Kościół wzniesiony z cegły, na cokole. Detal architektoniczny z piaskowca i granitu. Główny korpus otrzymał sklepienie gwiaździste, kruchta pod wieżą uzyskała sklepienie krzyżowo-żebrowe. Elewacja północno-zachodnia (frontowa) z wieżą na osi i centralnie umieszczonym trójczłonowym portalem, zwieńczonym trzema wimpergami zakończonymi kwiatonami. Otwór wejściowy dwudzielny, ujęty po bokach podwójnymi blendami, z kolumienką pośrodku. Ponad strefą portalu uproszczona rozeta. Wyższe kondygnacje wieży, podkreślone gzymsami kordonowymi, przeprute dwudzielnymi oknami z dekoracja maswerkową i triforiami. Najwyżej umieszczono zegar w obramieniu z trójkątnej wimpergi. Wieża zwieńczona ośmiobocznym hełmem z czterema małymi wieżyczkami w narożnikach, oddzielonymi trójkątnymi szczytami. Elewacje boczne kościoła - czteroosiowe z wyodrębnionym trójstrefowym podziałem - dzielone pośrodku trójuskokową skarpą. Dolna strefa z rzędem czterech małych okien zwieńczonych łukiem ostrym, nad którymi ślepa galeria arkadkowa. W górnej strefie wyodrębniono dwudzielne ostrołuczne okna wypełnione maswerkiem. Ściany zwieńczono fryzem ząbkowym. Południowa elewacja transeptu podzielona na dwie kondygnacje, zwieńczona schodkowym szczytem wypełnionym blendami o maswerkowej dekoracji, dzielonymi lizenami przechodzącymi ponad dach w sterczyny. Pośrodku dolnej kondygnacji portal flankowany głębokimi, sklepionymi niszami i ośmiokątnymi wieżyczkami. Nad portalem trzy ostrołukowe okna. Północną elewację transeptu rozwiązano analogicznie jak południową, ale w portalu w 1927 roku wbudowano ołtarz polowy z Chrystusem dźwigającym krzyż. Wielobocznie zamknięte prezbiterium w każdej ścianie otrzymało ostrołukowe okna wypełnione maswerkiem. We wnętrzu w nawie głównej i ramionach transeptu umieszczono empory. Empora organowa i empory nad transeptem wparte na kolumienkach i połączone wąską galerią biegnącą wzdłuż ścian bocznych korpusu. Prezbiterium otoczono wieńcem dwunastu ostrołukowych nisz. Wystrój wnętrza, kilkakrotnie przekształcany, dzięki licznym tablicom pamiątkowym i polichromiom ma charakter religijno-patriotyczny. Dekorację rzeźbiarską wykonał Wojciech Durek wspólnie z zaprzyjaźnionym artystą Ignacym Zelkiem (ołtarz główny, ołtarze boczne, ołtarz polowy). Nowa dekoracja malarska z 1929 roku jest dziełem Kazimierza Mitery z Krakowa (freski na ścianach szczytowych transeptu). W latach 2002 - 2007 odbyły się prace remontowo-konserwatorskie, w wyniku których wyremontowany został dach świątyni, wieża, cztery tarcze zegarowe, a także elewacja południowa.

15 sierpnia 2007 roku przed kościołem odsłonięto figurę Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej .

W literaturze pojawił się w wyniku żartu autora jednego z wczesnych przewodników po mieście (gra słów; niem. Teufel – diabeł, jako budowniczy kościoła) ;)

Charakterystyczna dla tego koscioła wieża była najwyższą w Toruniu. Znajdował się na niej punkt obserwacyjny, poza tym wieżę kościoła świętej Katarzyny było widać z wałów każdego toruńskiego fortu. Platforma wykorzystywana przez fortecznego obserwatora zachowała się do dziś. Widok jaki z niej się rozpościera jest imponujący, chociaż samo stanowisko nie jest tak komfortowe, jak używany do 1897 roku punkt obserwacyjny znajdójący się na wieży ciśnień w stacji pomp na Bielanach.

Kesz to szybkie muli. :) nie czeka cię długi spacer ani liczenie cegieł zurzytych do budowy.

Kordy startowe doprowadzą Cię przed wejscie do kościoła. W okolicy musisz zebrać następujące dane:

x= liczba kolumn na wszystki kondygnacjach świątyni wokół całego kościoła (charakterystyczne jasne kolumny wyróżniające się kolorem na tle ceglanej fasady)

y= liczba granitowych płyt na bruku między wejściem do koscioła a figurą Matki Boskiej Korony Polskiej (jedna płyta składa się z kwadratu i większego wieloboku - razem tworza prostokąt - liczymy je jako jedną płytę)

Finał to : N 53 00, (783+A) E 18 36,(773+B) gdzie A=x-8, B=x+y+9

Współrzędne finału ± 5 m. Podjęcie wymaga konspiracji. Zabierz coś do pisania.