Open Monumentendag 2020 had als thema Leermonument. Doesburg is een stad vol leermonumenten. De oudste bewaarde vermeldingen dateren al van rond 1400. Door de eeuwen heen zijn vele panden in de binnenstad korte of langere tijd als school in gebruik geweest. Openbaar, katholiek, protestants, joods, basis-, middelbaar en beroepsonderwijs: het was allemaal vertegenwoordigd, en dat in zo'n klein stadje. Nu kent Doesburg alleen nog 3 basisscholen waarvan we er één op onze wandeling tegenkomen.
De wandeling is ca 2,5 km lang, trek er zeker 2 tot 3 uur voor uit. Onderweg is volop horeca aanwezig.
Stapeltel elk getal dat je vindt tot 1 cijfer.
De wandeling
► Startpunt is N 52 01.014 E 006 07.893 op parkeerterrein De Bleek. Hier kun je gratis parkeren.
Op de plaats van dit parkeerterrein werd in 1907 de openbare Ambachtsschool gebouwd, later de Lagere Technische School. De oude school werd in 1966 afgebroken en vervangen door een nieuw gebouw dat tot 1995 dienst heeft gedaan. Het gebouw is begin deze eeuw afgebroken.
De basis voor de Ambachtsschool ontstond in 1869 aan de Bergstraat. In 1888 organiseerde de Vereeniging Industrie Doesburg al allerlei cursussen. De slagzin was "het leeren moet niet opgedrongen, den lust moet zitten in den jongen."
A = het aantal oranje-rode bordjes
|
De oude Ambachtsschool
|
|
 Metaalbewerking rond 1930 |
► Loop naar N52 00.996 E006 07.958 . De zijgevel links laat goed zien dat dit een oud pand is. In 1880 vestigde zich hier de gerenommeerde 'Jongedamesschool' van drie gezusters Van der Haas.
► Ga naar N52 00.863 E006 07.945. Hier stond een groot pand waarin de drie gezusters Van der Haas van ca 1858 tot 1880 onderwijs gaven aan ‘meisjes van fatsoenlijke stand’, de meesten van protestantse huize.
B = het aantal staande tralies van het balkon
► Vlakbij zie je twee grote kastanjes. Hier stond een fors gebouw: de rooms-katholieke jongensschool, voor lager onderwijs. De school was in 1870 gestart met een legaat van een weduwe, met als voorwaarde dat de twee kinderen van de familie er gratis onderwijs zouden krijgen. Het gebouw dat hier stond is kort na 1970 afgebroken. De kastanjes markeerden de ingang van het schoolplein. Het huidige hofje lijkt ‘oud’ maar is, na de afbraak van de school, vrijwel geheel aan de fantasie van de architect ontsproten.
De achterzijde van de R.K. Jongensmulo
De voorzijde met de bomen
► Loop nu door naar het eerste huis links met meer dan twee stoeppalen, Pniël genaamd. Sinds 1867 zat hier een particuliere jongensschool, met subsidie van de gemeente. Het was een gerenommeerde school; de leerlingen baarden opzien door een vélocipède club op te richten. Fietsen was toen nog heel élitair; er waren zelfs speciale scholen waar je kon leren fietsen! In begin jaren zeventig is het gebouw gerestaureerd; het – nog oudere - achterhuis is toen gesloopt omdat het anders veel te groot zou zijn als woonhuis.
C = Het aantal stoeppalen voor dit huis
► Loop naar N52 00.787 E006 07.937, de lage huizen. In 1896 kwam hier de Openbare School A, de 'schoenenschool', samen met de Mulo. In 1897 werd een lokaal aangewezen voor joods onderwijs. In februari 1945 herbergde het pand een gaarkeuken, waar men een pannetje eten of soep kon halen tegen inlevering van de bonkaarten van de distributiedienst.
In 1952 verhuisden de laatste leerlingen. Het oude pand werd nog jarenlang gebruikt als opslagplaats van een drankenhandel voordat het werd afgebroken om plaats te maken voor deze seniorenwoningen.
► Gele ramen markeren de plek waar eerder de protestantse kleuterschool stond, gebouwd op de fundamenten van oude huisjes. In 1981 werd dit schoolgebouw afgebroken en er kwamen opnieuw woningen.
D = Stapeltel het aantal gele ramen aan de kant van de Kloosterstraat
De nieuwe kleuterschool op fundamenten van de oude huisjes
► Ga naar N52 00.726 E006 08.020. Van 1950 tot ca 1988 stond hier de rooms-katholieke Mulo Sint Maarten, een school voor jongens en meisjes. Van 1662 tot 1723 lag hier de joodse begraafplaats, de grote steen op de stoep herinnert daar nog aan.
R.K. Mulo Sint Maarten
► Loop nu naar N52 00.761 E006 08.067. Op dit terrein bevond zich een hele rooms-katholieke enclave, met een kerk, een pastorie, een kapel, een pensionaatsgebouw en een aantal scholen. Dit alles is in 1972 afgebroken om plaats te maken voor de parkeerplaats.
E = Stapeltel de volledige naam van de naamgever van dit pad
1 Schoolgebouw, 2 Pensionaat/klooster, 3 Kapel, 4 Arsenaal (met zinken dak), 5 RK kerk, 6 Pastorie, 7 RK Verenigingsgebouw, 8 RK Mulo
Kleuterschool, klooster en kapel
R.K. kerk in de Kloosterstraat
► Loop naar N52 00.811 E006 08.090. Van 1872 tot 1954 zat hier de Protestante bewaarschool, de Fröbelschool. In 1909 had de school 30 niet-betalende leerlingen en 35 betalende, niet zo'n hele goede verhouding.
F = Stapeltel het nummer van de lantaarnpaal van dit gebouw (let eens op de mooie deuromlijsting)
► Breng ook een bezoekje aan N52 00.793 E006 08.214. Eind achttiende eeuw was in dit vrij simpele witte pand de joodse school gevestigd. Doesburg had in die tijd een kleine joodse gemeenschap.
G = Stapeltel het huisnummer van dit witte gebouw
► Loop terug of ga via de Zandbergstraat en de Meipoortstraat naar N52 00.843 E006 08.157. In dit pand zat sinds 1861 een protestante lagere school met twee lokalen. In 1870 was de school te klein. Dit pand werd daarna een veestal en later de slachtplaats van de slager. Waar zich nu de ronde ramen bevinden, zat links een beeld van een koeienkop en rechts waarschijnlijk van een varkenskop.
► Even verderop zie je het pand waar een baron de eerste steen legde. Zoals in veel plaatsen had ook in Doesburg de Maatschappij tot Nut van het Algemeene een actieve rol. Sinds 1826 had 'het Nut' in dit pand een bibliotheek, een spaarbank, een bewaarschool en een lagere school.
De bewaarschool had een sectie A, 'eene klasse van meer gegoede kinderen' en een sectie B voor 'minder betalenden'.
H = Hoe oud is de baron in 1862?
► Loop een stukje verder naar N52 00.867 E006 08.185.
De school uit het vorige pand verhuisde in 1881 naar dit pand met de bijzondere muurankers. Het pand had drie lokalen. Het gebouw werd goed gebruikt: 's avonds werd er Mulo onderwijs gegeven.
► Ga nu naar N52 00.911 E006 08.204.
In 1826 opende in dit opvallend strakke pand de Openbare lagere school van de Maatschappij tot Nut van het Algemeene. In die tijd bestond er een onderscheid tussen scholen voor rijke en scholen voor arme kinderen. Dit was de school voor de 'kinderen van den gemeenen man'.
In 1860 kwam de school in handen van de gemeente en kreeg hij de naam School A, de 'schoenenschool'. Deze zat hier tot 1896.
I = Hoeveel vlaggenstokhouders zitten er aan de hele gevel (2 huisnummers)?
► Vervolg je wandeling naar N52 00.901 E006 08.155. Hier stond een 'klein huisjen van het Weeshuis', waar in 1778 'op verzoek van de Garnizoenscommandant' een Schotse school gevestigd was. Het huisje is vele malen verbouwd en zal in niets meer lijken op het schooltje van toen. Maar 'klein' is het nog steeds.
J = Hoeveel ruitvormen zitten er in het hout?
►Schuin aan de overkant van de straat zie je een pand met een merkwaardige rechthoek op de voorgevel. Van 1865 tot 1867 was dit een gymnasium en daarna weer een Latijnse school, die in 1880 moest sluiten. Daarna was het een postkantoor: in de gevel is de manshoge brievenbus nog herkenbaar.
► Vlakbij zit een fietsenwinkel. Daarvoor was het een postkantoor en nog veel langer geleden, van 1817 tot 1822 was hier de Franse jongens(kost)school gevestigd.
K = Stapeltel de letterwaarde van de 4e letter van de vaan op het dak.
► Waar nu de VVV zit, zat oorspronkelijk de bierbrouwerij van het Gasthuis. In 1821 kwam hier de Openbare Neder-duitse school, waar men gelukkig wel gewoon les gaf in het Nederlands. Het onderwijs was er gratis. In 1861 veranderde de naam in Openbare Lagere school B, de 'klompenschool'. In 1884 verhuisde de school naar een betere locatie.
► Ga naar N52 00.918 E006 08.118. Hier richtte de Maatschappij tot Nut van het Algemeene in 1816 de Openbare lagere school op voor kinderen 'van den gemeenen man', oftewel voor de arme kinderen. In 1826 verhuisde de school naar een ander pand.
L = (stapel)tel het aantal gaten boven de poort
►Ga nu naar N52 00.838 E006 08.038. In 1754 nam de Neder-duitse school (Nederlandstalig onderwijs) dit pand in gebruik. De school had meer dan 100 leerlingen en het onderwijs was eenvoudig: de kinderen leerden lezen, schrijven en rekenen. In 1821 verhuisde de school omdat men het -zelfs in die tijd- een 'allerongeschikst locaal' vond. Het pand werd het woonhuis van de hoofdonderwijzer.
M = Stapeltel het aantal klossen waar de goot op rust
► Bekijk het parkeerterreintje links. Hier stond in ieder geval sinds 1617 de Latijnse school, een gebouw van 27 bij 8 meter met 2 bouwlagen en 4 vertrekken. Het pand werd in 1896 afgebroken. Het terrein bleef daarna onbebouwd. Dat de Kostersteeg een ‘steeg’ is, een smalle straat tussen de bebouwing, herinnert nog aan de periode van voor 1896.
De ligging van de Latijnse school met groen ingekleurd
► Schuin aan de overkant van de straat, de nummers 35 - 39, zijn nu 3 woningen. Van 1811 tot 1836 was hier de 'jongedameskostschool' gevestigd voor 'meisjes uit de gegoede burgerij'.
► We lopen nu naar N52 00.896 E006 08.043. In dit statige gebouw waren 1811 een 'jongedames Franse school' en een muziekschool gevestigd.
N = In welke maand werd De Harmonie opgericht? Jan = 1, feb = 2 enz. Stapeltel tot één getal als dat nodig is.
► Even verderop ligt N52 00.929 E006 08.003. In het pand op nr. 11 was van 1600 tot 1612 een weeshuis annex school gevestigd.
► Steek over naar N52 00.949 E006 08.030. De naam van dit pand met het raadselachtige luikje was De Pauw. Van 1789 tot 1798 was hier een joodse synagoge gevestigd, waar ook joodse godsdienstlessen werden gegeven. In 1800 verhuisde de synagoge naar een nieuw gebouwd pand.
► Het huis met de gouden pijlpunten is één van de oudste panden van Doesburg. Dit pand heeft in de loop van de eeuwen onderdak gegeven aan verschillende scholen. Vorige eeuw diende het pand enige tijd als huisvesting voor gastarbeiders. Sinds 1975 is het particulier bewoond.
O = Stapeltel het aantal gouden pijlpunten op het hek
► Loop naar N52 00.990 E006 08.137. Vanaf 1908 was dit de nieuwe plek van de protestantse lagere school en de Mulo. In 1958 verhuisde zowel de lagere school als de Mulo naar een andere locatie. De oude school werd later brandweerkazerne en is nu onder meer Stadsarchief.
P = Hoeveel vlaggenmasten staan er op de parkeerplaats?
► Loop via N52 00.973 E006 08.153 (en kijk hier rustig even rond) naar N52 00.955 E006 08.229. Hier stond van 1884 tot 1953 de 'klompenschool', de Openbare school B. In 1959 fungeerde het gebouw korte tijd als Nutskleuterschool, die toen pas was opgericht. Later is de school afgebroken om plaats te maken voor het politiebureau. Ook dat is niet meer in functie, het pand bestaat nu uit drie woonhuizen.
Q = Stapeltel de huisnummers van de woonhuizen
Voorzijde Openbare School B, de 'klompenschool' in 1945
► Steek de straat over. Kijk goed uit, auto's rijden hier hard. Van alle gebouwen in deze wandeling is dit de enige school in de binnenstad die nog in functie is. De school werd in 1952 gebouwd voor het openbaar lager onderwijs in de binnenstad.
► Ga tenslotte naar N52 01.010 E006 08.281. In dit gebouw, waar nu de lokale Harmonie oefent, zat van 1970 tot 1984 een rooms-katholieke kleuterschool.
R = Stapeltel het aantal muzieknoten op de deur
Eindcoördinaat
Dit is het einde van de wandeling. Je hebt nu alle ingrediënten om het eindcoördinaat te berekenen.
De cache vind je op
N52 (L-P)(J-G).F(D+R)(E+1)
E006 (K-N)(Q-P).(A+B)(C+I)H
Neem onderweg ook een kijkje bij N52 00.863 E006 08.348. Hier vind je velen die hier ooit op school zaten.
Eindconclusie is: het is een wonder dat Doesburg geen Schoolstraat heeft!
Met dank aan:
- Comité Open Monumentendag Doesburg 2020 voor het gebruik van het boekje en de wandeling die ze samenstelden over de scholen in Doesburg. De wandeling in het boekje heeft een andere volgorde dan de wandeling in deze multi.
- Ger1958 voor de vele tips.
- NiekP en JeroenSanders voor het proeflopen.