Skip to content

Kirkut w Grodzisku Mazowieckim Traditional Cache

Hidden : 9/13/2020
Difficulty:
2 out of 5
Terrain:
2 out of 5

Size: Size:   micro (micro)

Join now to view geocache location details. It's free!

Watch

How Geocaching Works

Please note Use of geocaching.com services is subject to the terms and conditions in our disclaimer.

Geocache Description:


[POL] 

Nekropolia powstała w drugiej połowie XVIII wieku na podstawie zgody udzielonej grodziskiemu kahałowi przez proboszcza ks. Jana Klemensa Mokronowskiego. Wyznawcom judaizmu zezwolono grzebać swych zmarłych "za miastem, na polu wyznaczonem, skromnie, bez pompy i przepychu". Pierwotnie wejście znajdowało się od strony zachodniej. Prawdopodobnie przy bramie zbudowano nieduży dom przedpogrzebowy. W 1845 roku kosztem "541 srebrnych rubli i 83 kopiejek" cmentarz otoczono drewnianym płotem. Powierzchnia nekropolii wynosiła wówczas 104 m x ok. 72-74 m. Pod koniec XIX wieku teren cmentarny poszerzono, dokupując od strony północnej działkę o długości około 70 metrów. W tym samym okresie zbudowano murowane ogrodzenie, przesuwając jednocześnie bramę w kierunku północnym. W 1929 roku oraz 1934 roku dokonano kolejnych zakupów ziemi w celu powiększenia cmentarza. Ostatecznie długość działki cmentarnej wyniosła około 310 metrów, a jej szerokość w węższym, północnym krańcu - około 62 metrów.

Do czasu powstania cmentarza wyznania mojżeszowego na Bródnie, grodziski beit-kwarot służył jako miejsce pochówku także dla warszawskich Żydów. Jego wartość podkreślał znany przedwojenny historyk Majer Bałaban, pisząc w 1929 roku: "Chcąc zbadać historię warszawskiej gminy żydowskiej przed założeniem cmentarza na Pradze, musimy dokładnie przestudiować epitafia w Grodzisku lub Sochaczewie".

Podczas I wojny światowej cmentarz uległ częściowej dewastacji. Ks. Mikołaj Bojanek w swym opracowaniu zatytułowanym "Kościół i parafia w Grodzisku" zapisał, iż "kierkut ograbiono i zbezczeszczono". W 1922 roku przeprowadzono prace restauracyjne, między innymi naprawiając ogrodzenie. W latach II wojny światowej naziści zniszczyli cmentarz. Nagrobki na rozkaz Niemców zostały wykorzystane do prac budowlanych. Rozebrano także ceglane ogrodzenie. Do czasu likwidacji grodziskiego getta na cmentarzu odbywały się pochówki. W dniu 30 września 1944 r. na terenie nekropolii rozstrzelano trzy osoby, z których przynajmniej jedna była pochodzenia żydowskiego. Niewykluczone, że ciała ofiar pogrzebano w pobliżu miejsca egzekucji.

Proces dewastacji trwał także po wyzwoleniu, po części za przyzwoleniem władz. Jeszcze w latach czterdziestych cmentarz przekazano Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska", która przetrzymywała tu maszyny i materiały budowlane. W 1953 roku Urząd do Spraw Wyznań wyraził zgodę na "rozbiórkę walącego się ogrodzenia cmentarza żydowskiego w Grodzisku Maz. (...) i użycie uzyskanego z rozbiórki materiału na cele budowlane pod warunkiem przeniesienia pozostałych nagrobków w jedno miejsce i oparkanienia tej części cmentarza siatką. Należy jednocześnie wystąpić z wnioskiem (...) o zamknięcie cmentarza i przeznaczenie placu na zieleniec". Z czasem większość dawnego terenu nekropolii zajęły różne firmy, między innymi składnica złomu.

Przez wiele lat działacze Społecznego Komitetu Odbudowy i Rekonstrukcji Cmentarza Żydowskiego w Grodzisku zabiegali o powstrzymanie postępującej destrukcji nekropolii. Plany te udało się zrealizować w 1988 roku, kiedy to dzięki finansowej pomocy władz miasta oraz organizacji żydowskich naprawiono ogrodzenie. Bramę wejściową ustawiono od strony ul. Żydowskiej. W jej zwieńczeniu zamontowano ocalałą tablicę, upamiętniającą udział amerykańskich Żydów wywodzących się z Grodziska Mazowieckiego w restauracji cmentarza w 1922 r. Wyryto na niej napis w języku jidysz o treści: " Grodziski Związek Zapomogowy z Nowego Jorku. Rok 5682", z dopiskiem poniżej "dnia 6 lipca 1922 roku".

W dniu 27 lutego 1996 roku cmentarz został wpisany do rejestru zabytków.

W 2002 r. na terenie jednej z posesji przy ul. 3 Maja odnaleziono kilkadziesiąt macew, wykorzystanych podczas wojny do utwardzenia podwórka kamienicy, zajętej wówczas przez żołnierzy Wehrmachtu. Z inicjatywy Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Grodzisku Mazowieckim, płyty nagrobne wydobyto i przewieziono na cmentarz.

Nekropolia położona jest na działce o kształcie wydłużonego prostokąta. Do dziś przetrwało ponad dwieście macew lub ich fragmentów, w dużej części potłuczonych, poprzewracanych i przemieszczonych względem właściwego miejsca pochówku. Z całą pewnością pewna liczba płyt nagrobnych znajduje się jednak in situ. Są to nagrobki pochodzące w większości z przełomu XIX i XX wieku, można też odnaleźć pojedyncze pomniki z pierwszej połowy XIX wieku oraz z czasów II wojny światowej. Nieliczne nagrobki z kamieni granitowych pozwalają wysnuć wniosek, że najstarsza część nekropolii uległa całkowitej dewastacji i znajduje się na terenie zabudowanym. Nie zachował się także nagrobek zmarłego w dniu 17 marca 1892 roku cadyka Elimelecha z Grodziska.

Grodziskie macewy wykonane są przeważnie z płyt piaskowcowych, zakończonych najczęściej półkolistym łukiem. Dominują inskrypcje w języku hebrajskim, na jednym z pomników fragment epitafium wyryto w języku aramejskim. W zwieńczeniach części macew wyrzeźbiono typowe dla żydowskiej sztuki sepulkralnej zdobienia, przedstawiające: świece i świeczniki, ręce wrzucające monety do skarbonek, święte księgi, drzewa, ptaki, lwy. W wyniku oddziaływania czynników atmosferycznych oraz braku renowacji, destrukcji uległy polichromie nagrobków. Ślady barwnika można odnaleźć jedynie w zagłębieniach nielicznych macew. Wśród nagrobków o szczególnych walorach artystycznych wyróżnia się macewa Herczki Zawower zm. w 1902 r., ozdobiona subtelnie wykonanym ornamentem wici roślinnej oraz stela zmarłej w 1907 r. Malki Pletman z płaskorzeźbą pięcioramiennego świecznika.

Additional Hints (Decrypt)

sv120 Zbmyvjr, mr nol cbqwnp xrfmn cbgemroar pv orqmvr pbf qb cbqjnmravn

Decryption Key

A|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|M
-------------------------
N|O|P|Q|R|S|T|U|V|W|X|Y|Z

(letter above equals below, and vice versa)