Zwartwerk in Genk
Tot 1 april 1988 wemelde het in Genk van de "zwartwerkers". En daar zijn we allemaal trots op!
Deze mannen riskeerden lijf en leden, werden samengepropt in een gammele lift en diep onder de grond in de meest ongunstige werkomstandigheden ontgonnen ze steenkool. Ruim 70 jaar werd er in de Genkse ondergrond naarstig gewerkt. Zeer veel Genkenaren hebben nog steeds een link met dit hoofdstuk in onze geschiedenis.
Wij ook. Onze vaders, schoonvaders, grootvaders, allen hebben ze een band met de mijn. Ondanks de vele gevaren die zij er trotseerden, ondanks het harde labeur, ondanks alles zijn zij fier op hun vroegere werk. En wij op hen!
De sluiting
De jaren van de vele mijnsluitingen waren zeer woelig. Sommigen hebben het leven gelaten bij de uitgebroken protesten. Bij het publiceren van deze cache is het exact 55 jaar geleden dat 2 mijnwerkers begraven werden. Valère Sclep en Jan Latos kwamen op 31 januari bij betogingen om het leven. Op 3 februari 1966 werden beide betreurde collega's ten grave gedragen. Een zwarte bladzijde in de Genkse geschiedenis.
Daarnaast waren velen waren hun job kwijt. Oplossingen werden gezocht, en de lokale economie moest heruitgevonden worden.
De mijngebouwen, mijnschachten en terrils zijn jarenlang verweesd achtergebleven en leken in eerste instantie littekens van het pijnlijke einde van dit hoofdstuk. Maar intussen zijn de mijnsites in Waterschei, Winterslag en Zwartberg heropgewaardeerd en hebben ze meerdere nieuwe bestemmingen gekregen. Cultuur, kunst, innovatie, cafés, restaurants, ... voor elk wat wils op en rond de mijnsites.
Monumenten in het stadsbeeld
Ook elders in Genk kan je nog plekken vinden waar de herinnering aan ons gezamenlijke verleden voortleeft. Mijnmonumenten op rotondes, mijnwagons in voortuinen en bij belangrijke gebouwen, de vele gemeenschappen die op de vroegere mijncités samenleven. Het maakt allemaal deel uit van Genk. Het typeert Genk.
De fietszoektocht
Om die herinneringen in de kijker te zetten, hebben we 2 fietsroutes uitgestippeld. Doorheen de Genkse wijken langs allerlei herdenkingspunten, monumenten en interessante plekken. Bij elk waypoint ga je op zoek naar een detailfoto van hetgeen je op die plek ziet. Aan de hand van de waardes die je daarmee kan bepalen, weet je waar de cache verborgen is.
Dit deel van de "zwartwerk-fietsroute" vertrekt en eindigt in de omgeving van het Thor Park in Waterschei. Van hieruit fiets je richting de mijnterrils van Waterschei om via de heide in Zwartberg terecht te komen. Via allerlei mooie plekken fiets je terug richting de cités van Waterschei, waar je hopelijk bij de cache zal uitkomen.
In totaal zal je op 17 waypoints een foto moeten zoeken over een afstand van ongeveer 15km.
Bij elke detailfoto op het fotoblad staat een letter. Zoek op elk waypoint welke detailfoto je kan vinden. De waarde van de letter op de foto is het volgnummer van het waypoint waar je nu staat. Zie je bijvoorbeeld detailfoto A op waypoint 6, dan is A = 6.
Op het einde van de rit ga je dan de formule voor de final kunnen invullen met al deze gevonden waardes om de cache te kunnen vinden.
De optimale fietsroute kan je hier vinden: Route Zwartwerk - Waterschei & Zwartberg
Het fotoblad: Fotoblad Waterschei-Zwartberg.pdf
De andere fietsroute loopt doorheen Winterslag en Genk-centrum, en kan je hier vinden: Zwartwerk - Winterslag & Genk-centrum
Parking - N 50° 59.996 E 5° 31.790
Niet de eerste kerk die je vandaag op de route zal tegenkomen. Hier kan je doorgaans je auto vlot parkeren. Enkel bij thuismatchen van KRC Genk kan het hier zo’n 2-3 uur voor de aftrap stilaan druk worden, hou daar best rekening mee wanneer je een bezoek aan deze cache plant.
Waypoint 1 - Stadion KRC Genk - N 51° 00.268 E 005° 31.841
Dit eerste waypoint brengt je bij het stadion van KRC Genk. De club bestaat sinds 1988, maar heeft een geschiedenis die veel verder teruggaat in de tijd. Op deze plek speelde Thor Waterschei in het André Dumont-stadion, dat de fundamenten vormt van de huidige voetbaltempel. De naam van het toenmalige stadion is al meteen een verwijzing naar het rijke mijnverleden van deze club, die oorspronkelijk in 1919 werd opgericht door de mijnwerkers. De naam “THOR” (Tot Herstel Onzer Rechten) is ook rechtstreeks gelinkt aan dat verleden, waarin de Franstalige overheersing werd aangeklaagd (net als de clubkleuren geel-zwart). De voetbalbond hield echter niet van de politieke slogan, waarna dit gewijzigd werd: Tot Heil Onzer Ribbenkast.
Waypoint 2 - Barakken in Zwartberg - N 51° 00.619 E 005° 30.961
Vanaf het voetbalstadion fiets je tussen de purperen heide en het kerkhof van Waterschei door richting Zwartberg. Geniet van de prachtige natuur en de rust op je tocht.
Bij dit waypoint staan we even stil bij een zwarte pagina in de geschiedenis.
De steenkoolmijn van Zwartberg kwam in de jaren ’20 van de vorige eeuw goed op gang. Tijdens de eerste Wereldoorlog, toen de mijn nog in volle opbouw was, werd deze streek al een eerste keer bezet door het Duitse leger. Maar de zwaarste impact van de Duitse bezetting volgde in Wereldoorlog II.
Veel Russische krijgsgevangenen werden in barakken aan de mijnkathedraal van Zwartberg ondergebracht. Deze gevangenen werden gedwongen in de mijnen te werken. Een heel aantal van hen overleefden dit niet. Ter ere van hen is deze gedenkplaat opgericht.
Na de Wereldoorlog was er een grote toestroom aan buitenlandse werkkrachten. Velen werden gehuisvest in de verbouwde barakkenkampen op deze plek. De film “Marina” over Rocco Granata laat zien hoe het leven eraan toe ging in die barakken in de periode kort na de oorlog.
Waypoint 3 - Sint-Albertusscholen Zwartberg - N 51° 00.616 E 005° 30.767
Hier kom je terecht in de “voortuin” van de St-Albertusschool in Zwartberg. Deze school is, uiteraard, ook opgericht in de bloeiende periode van de steenkoolontginning.
De ondergrondse gangen in de steenkoolmijnen waren zeer uitgestrekt en vertakten op veel plaatsen. Getuige de grenssteen die de ondergrondse grens tussen de mijn van Waterschei en Winterslag aanduidt. Deze ligt in Genk-centrum, ettelijke kilometers van de mijnschachten van beide mijnen! (Zie de andere fietsmulti om hier een kijkje te kunnen nemen).
Uiteraard moesten de koolputters deze afstand niet telkens te voet doen. Deze locomotief bracht de mijnwerkers met zeer krappe wagonnetjes naar de kolengang waar zij aan hun dagtaak konden starten of werden opgepikt als hun shift erop zat.
Waypoint 4 - Mijnkathedraal Zwartberg - N 51° 00.565 E 005° 30.753
Vlak bij de school kan je het volgende waypoint vinden, voor de ingang van de imposante mijnkathedraal van Zwartberg. Deze bakstenen kerk met een indrukwekkend hoog dak wordt overschaduwd door de nog veel opvallendere toren.
Naast zo’n machtig gebouw valt de mijnwerker niet heel erg op, maar hij is toch het onderwerp van dit waypoint.
Het standbeeld is een geschenk uit 1996 van de Italiaanse gemeenschap aan stad Genk ter ere van 50 jaar immigratie. In 1946 arriveerden de eerste Italiaanse gastarbeiders om in de Genkse steenkoolmijnen aan de slag te gaan. 10 jaar later al stopte de migratiegolf omwille van de zware mijnramp in Marcinelle. Maar in die 10 jaar en de jaren nadien is de Italiaanse gemeenschap gegroeid en deel geworden van de Genkse identiteit die op deze manier in de kijker wordt gezet.
Waypoint 5 - Schacht 2 Zwartberg - N 51° 00.748 E 005° 29.900
Vanaf de mijnkathedraal trekken we de mijncités in. In de nieuwe tunnel passeer je toepasselijke graffiti op weg naar het volgende punt, waar alles eens begon.
De eerste mijnschachten bevonden zich namelijk in Zwartberg, maar daar is nu slechts weinig van terug te vinden. Eén van de raderen van de schachtbok is op de oorspronkelijke plek van Schacht II te vinden, samen met een monument dat de verbondenheid van de verschillende nationaliteiten in de mijnen symboliseert, geflankeerd door enkele attributen uit de vroegere mijngebouwen. De woelige periode van de mijnsluiting in 1966 heeft in Zwartberg veel diepe wonden geslagen en littekens achtergelaten. Bij de protesten die uitbraken vielen 2 dodelijke slachtoffers te betreuren.
Waypoint 6 - Kolenschaaf Zwartberg - N 51° 00.695 E 005° 29.722
Iets verderop kan je een opvallend onderdeel van de mijn vinden. Dit springt bij iedere passant wel in het oog, al is het maar omdat het op het eerste zicht weinig van z’n geheimen en oorspronkelijke doel prijsgeeft.
De steengangen of pijlers in de mijn waren de bron van de steenkolen. Deze bevonden zich tussen 2 evenwijdige “galerijen” waartussen deze mechanische kolenschaaf heen en weer werd getrokken. Op die manier konden de kolen in de afvoergalerij verzameld en naar de bovengrond getransporteerd worden.
Als je je op deze plek bekeken voelt, zou je trouwens wel eens gelijk kunnen hebben. In de hoge kooi van Labiomista die je van hieruit kan zien, wonen 2 zeearenden die een prachtig zicht hebben over de hele tuinwijk. Kan jij ze spotten?
Waypoint 7 - Labiomista Zwartberg - N 51° 00.733 E 005° 29.566
De huisvesting van arbeiders en bedienden werd in eerste instantie door de mijnen voorzien. Het personeel kon daardoor dichtbij de werkplek gaan wonen. De inrichting van de vele cités gebeurde onder het toeziend oog van de overheid maar naar de wensen van de directie. Het voordeel voor de mijnen was natuurlijk dat ze op deze manier eenvoudig toezicht hadden op hun arbeiders en zelf konden voorzien in noden als winkels, onderwijs, kerken enzovoort. Ook was het voor de bewoners verplicht om de woningen perfect te onderhouden en de tuinen in prima staat te houden zodat het zicht in deze tuinwijken altijd in orde was. Hierop werd streng gecontroleerd en er stonden zelfs boetes op indien de tuin verwaarloosd werd.
Om het verschil in klasse en stand aan te duiden, varieerden de woningen uiteraard ook qua uitzicht. De mijnwerkers in de ondergrond bewoonden de eenvoudige arbeiderswoningen, waar de ingenieurs al over statige herenhuizen beschikten. De directeur kon zich onderscheiden door de prachtige villa met bijhorend park te betrekken.
Na de mijnsluiting is dit park omgevormd naar de Limburgse Zoo, beter bekend als de Dierentuin van Zwartberg. Maar omwille van striktere regels en de zware investeringen als gevolg, moest de Zoo de deuren sluiten.
Tegenwoordig is de voormalige directeurswoning en het park omgevormd tot Labiomista. Een “mengelmoes” van dieren en natuur, een universiteit, een openluchtexpositie, enzovoort. Zeker een bezoekje waard.
Waypoint 8 - Gezellenhuizen Zwartberg - N 51° 00.526 E 005° 29.906
Vanuit Labiomista steek je de vroegere spoorweg over richting een ander deel van de Genkse cités.
De Zuiderwijk is de 2de mijncité van Zwartberg, die grotendeels gebouwd werd na de Tweede Wereldoorlog.
Waar nu de buitengewone secundaire school De Wissel ligt, waren vroeger de zogenaamde gezellenhuizen te vinden. Hier woonden de alleenstaande mijnwerkers. Het was de gewoonte dat zij pas in een van de huizen in de cité konden intrekken als ze getrouwd waren.
Waypoint 9 - Grieks-Orthodoxe kerk Zwartberg - N 51° 00.318 E 005° 30.321
We zijn vertrokken bij een kerk, nu gaan we even verder de religieuze toer op.
In Genk zijn er zo’n 90 nationaliteiten te vinden. Dat resulteert in een heel verscheiden culturele samenleving, met heel veel verschillende religies. Op deze plek kan je de Grieks-Orthodoxe kerk van de Parochie van de Heilige Barbara vinden (Sint-Barbara is overigens de patrones van de mijnwerkers en is op veel plekken in Genk te vinden).
Waypoint 10 - Dawty 5-legs pijler Zwartberg - N 50° 59.880 E 005° 29.692
Via kronkelwegjes, met hier en daar misschien zelfs nog een mijnwerker of -wagonnetje in een voortuin, kom je op het volgende punt terecht.
Eerder op de tocht kwamen we al een kolenschaaf tegen. Deze ging doorheen de pijler om kolen los te schrapen. Maar als je 1.000 meter onder de grond zit, heb je ook tonnen aan puin boven je hoofd. Zonder dat te stutten ga je al snel bedolven worden door ingestorte gangen en pijlers. Doorheen de geschiedenis van de steenkoolmijnen is de manier van stutten snel geëvolueerd. Na verloop van tijd werd gebruik gemaakt van hydraulische stempels (of stijlen) zoals deze. Deze kon een druk van enkele tientallen ton dragen. Maar de bewegingsruimte hieronder was zoals je kan zien bijzonder beperkt.
Waypoint 11 - Oekraïens-Orthodoxe kerk Zwartberg - N 50° 59.850 E 005° 29.832
Wees voorzichtig bij het oversteken van de enigszins drukke weg als je je naar dit prachtige waypoint begeeft.
Naast de Grieks-Orthodoxe kerk kan je ook een Oekraïens-Orthodoxe kerk vinden. In de Griekse kerk kan je enkel binnenin de mooie afwerking zien en is de buitenkant misschien wat kleurloos. Bij de Oekraïense Aartsengel Michaëlkerk is ook de buitenkant prachtig gedecoreerd. De Byzantijnse bouwstijl is uiteraard al mooi, maar vooral de zogenaamde iconostase springt meteen in het oog.
De poort om tot aan de ingang van de kerk te gaan is niet altijd open, maar vanop het grasveld naast de kerk heb je een mooi zicht hierop en kan je op zoek gaan naar de detailfoto.
Waypoint 12 - Italiaanse kerk - N 51° 00.192 E 005° 30.589
Via de bossen kom je vanaf de Oekraïense kerk terecht bij een van de vele drukke handelsstraten die Genk rijk is: Hoevenzavel. Je kan via de fietstunnels veilig richting het volgende waypoint fietsen, richting deze Italiaanse kerk.
Dit is eigenlijk veel meer dan enkel een kerk, het is een ontmoetingsplek voor de vele Italianen in de omgeving die hier hun koffie komen drinken en gezellig babbelen. Er is zelfs een radiozender te vinden! Tijdens onze verkenningstochten als voorbereiding op deze multi werd de frequentie in de auto ook eens ingesteld op dit station. We hebben meteen een verborgen parel van lokale legende Rocco Granata ontdekt (en nee, het was niet Marina :-)). Geïnteresseerden mogen altijd mailen om de link te bekomen - geheel op eigen risico :-)
Geniet van de rust in het mooie omliggende parkje en na het vinden van de detailfoto kan je weer verder naar het volgende waypoint.
Waypoint 13 - Oekraïens-Katholieke kerk Waterschei - N 50° 59.975 E 005° 31.145
Vanaf de Italiaanse kerk kan je via kleine rustige wegjes over de cité van Waterschei fietsen, omgeven door zeer veel bomen en groen, om hier terecht te komen.
Naast de Grieks-Orthodoxe, de Oekraïens-Orthodoxe en de Italiaanse kerk, is het nu aan de laatste kerk op onze route: de Oekraïens-Katholieke kerk.
Deze kerk is een versmelting tussen Oost en West: de kerkelijke traditie is Byzantijns, maar de Rooms-katholieke paus is ook hun paus.
Naast de religieuze functie voor de erediensten, doet dit gebouw ook dienst als ontmoetingsruimte en zijn er appartementen ingericht.
Waypoint 14 - St-Jansschool Waterschei - N 50° 59.903 E 005° 31.482
Hier zie je een groot aantal appartementen voor je. Maar nog niet zo heel lang geleden was dit een school. Vanaf 1924 gingen de kinderen van de mijnwerkers hier naar school. Vlak bij de ouderlijke woning en de werkplek van hun vaders. Heel het leven kwam hier plots en zeer snel op gang in deze omgeving toen de eerste steenkool in datzelfde jaar werd bovengehaald. In de jaren daarna groeide ook de St-Jansschool, met op het hoogtepunt ruim 1.000 leerlingen. Na de mijnsluiting is de school nog vele jaren open gebleven, maar een aantal jaar geleden begonnen de verbouwingen en werden de klaslokalen veranderd in woonruimtes. Nu is het een modern wooncomplex met een grote gemeenschappelijke tuin in een leuke historische context.
Waypoint 15 - Casino Modern Waterschei - N 50° 59.850 E 005° 31.736
Je bevindt je hier stilaan terug in het vroegere “economische hart” van de mijn van Waterschei. Kerken, cités, scholen, … en zo meteen ook de mijngebouwen zelf.
Midden daarin werd in 1938 ook dit casino gebouwd. Dit multifunctionele gebouw was een thuis voor ongehuwde ingenieurs. Maar daarnaast was dit ook een cinema, feestzaal en gezellig café.
Tot op de dag van vandaag is dit gebouw nog steeds een ontmoetings- en cultuurcentrum dat door veel Genkse verenigingen gebruikt wordt om evenementen te organiseren.
Waypoint 16 - Directeurswoning Waterschei - N 50° 59.886 E 005° 31.854
Deze brede laan is anders dan de smalle eenrichtingswegen in de rest van de wijk. Je ziet al snel waarom.
Net als in Zwartberg moest ook de directeur van de mijn in Waterschei een deftig onderkomen hebben. Dat werd dit stulpje in de mooie natuur vlak bij de mijngebouwen. Het principe was hier gelijkaardig aan dat van Zwartberg: een arbeidersgemeenschap die dicht bij hun werkplek woonde en gelijktijdig kort opgevolgd kon worden.
In tegenstelling tot de directeursvilla van Zwartberg is deze woning particulier bewoond en dus privé-eigendom. Gelieve het domein niet te betreden. De detailfoto kan vanop voldoende afstand vlot herkend worden. Geniet verder van de fietstocht doorheen deze leuke woonwijk richting het moderne maar toch historische Thor-park.
Waypoint 17 - Mijngebouw Thor Park Waterschei - N 50° 59.703 E 005° 32.131
Vanaf de directeurswoning via een doorsteek naar het Thor-park kom je bij de apotheose terecht:
De koolputter. Vlak bij de schacht van Waterschei kan je dit mooie standbeeld terugvinden. Na vele omzwervingen is het sinds 2019 op z’n definitieve bestemming terechtgekomen. Zeer toepasselijk bij de mijngebouwen van Waterschei waar vlakbij ook het mijnmuseum is ondergebracht. Ook wordt het regelmatig als expositieruimte gebruikt en zijn er allerhande recepties.
Verderop in het Thor-park is, ook weer toepasselijk, een onderzoekscentrum van een heel aantal bedrijven opgericht, met als voornaamste focus (hernieuwbare) energie. Na de jarenlange ontginning van steenkool als primaire energiebron, is dat een passend vervolg in deze streek.
Naast al die bedrijvigheid kan je hier evenzeer genieten van rust op de prachtige wandelroutes doorheen de nabijgelegen natuur en de kenmerkende terrils.
Final - De geocache
In het nabijgelegen museum kan je ook terecht voor wat verfrissing na deze fietstocht, waarbij je de coördinaten van de final rustig kan berekenen.
Zet het volgnummer van het waypoint bij de letter van de juiste detailfoto, en dan gaat de cache snel gevonden zijn op deze locatie:
N 50° 5 (O-L).(F-J)(P-C)(N-H)
E 005° 3 (I+D-K).(E-M)(A-Q-J)(B-G)
Met onze oprechte dank aan stad Genk en haar medewerkers voor de fijne samenwerking, de nuttige tips, de extra informatie bij en bevestiging van sommige waypoints, en het enthousiasme over deze geocaches!