Wisienka na torcie EarthCache

WISIENKA NA TORCIE

CHERRY ON TOP

Góry Stołowe są zbudowane ze skał mających od około 100 do 85 mln lat. Jak niemal wszystkie współczesne pasma górskie, są one górami od niedawna (z geologicznego punktu widzenia) – ich „rośnięcie” zaczęło się około 25 mln lat temu. Wiek skał zazwyczaj nie ma nic wspólnego z czasem rozpoczęcia procesów górotwórczych. Dzięki nim, dzisiaj możemy oglądać odsłonięte warstwy górnokredowych, morskich skał osadowych, tworzące charakterystyczną, „tortową” budowę Gór Stołowych (Fig.1.).

Fig. 1. Uproszczony przekrój przedstawiający “tortową” budowę geologiczną Gór Stołowych. Autor M. Szadkowski

Czymże byłyby Góry Stołowe, gdyby nie dumnie stojący Szczeliniec Wielki! Ale oprócz czarowania nas swoją sylwetką, tworzącą jeden z najbardziej rozpoznawalnych widoków Parku Narodowego Gór Stołowych, przysłużył się krajobrazowi czymś jeszcze. Najwyższe masywy Gór Stołowych – Masyw Skalniaka, Szczelińce (Wielki i Mały) oraz Narożnik – tworzą odporną „czapkę”, chroniącą niżej leżące, mniej odporne skały. Na budujące je piaskowce – nazywane górnymi piaskowcami ciosowymi – składają się ziarna kwarcu oraz krzemionka, które całkiem nieźle opierają się niszczącym czynnikom zewnętrznym. Piasek, z którego są zbudowane te najmłodsze i najwyższe części Gór Stołowych, gromadził się na dnie zbiornika morskiego, do którego docierał wraz z wodami rzek z lądu. Zanim jednak tam trafił, prawdopodobnie przebył długą drogę (pod względem czasu, odległości lub obydwu naraz). Możemy to poznać po stopniu obtoczenia ziaren (mają mało ostrych krawędzi) oraz po składzie mineralnym, bo omawiane piaskowce składają się niemal w 100% z odpornego na transport kwarcu.

Fig. 2. Pionowa, płaska ściana skalna, która powstała na pęknięciu ciosowym.

Znajdujesz się w jednym z miejsc, w których górne piaskowce ciosowe tworzą monumentalne, pionowe ściany (Fig.2.). Skałki mają rzucającą się w oczy cechę – warstwowanie. Związane jest ze sposobem, w jaki układał się sypki piasek. Geolodzy uznają, że te konkretne struktury utworzyły się, gdy płytkim, górnokredowym morzem targały prądy, przemieszczające osady znajdujące się na jego dnie, a ich kolejne warstwy układały się jedna na drugiej. Podobne struktury można zaobserwować pod Szczelińcem Wielkim, np. w słynnej skałce „Wielbłąd” (Fig.3.).

Fig. 3. Forma skalna „Wielbłąd” zbudowana z górnych piaskowców ciosowych. Autor P. Derkowski

Właśnie tak powstały najmłodsze piaskowce Gór Stołowych, czyli górne piaskowce ciosowe, będące wisienką na torcie zbudowanym z morskich, górnokredowych osadów!

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania: 

1. W omawianych skałkach znajdują się struktury, które mogą kojarzyć Ci się z serem szwajcarskim… Na pewno je zauważyłeś - napisz, o co nam chodzi!
2. Dlaczego omawiane skały są bardziej odporne? Jak przyczyniają się do ochrony skał niżejległych?
3. Czy zauważyłeś warstwowanie? Prześlij nam zdjęcie jako dowód swojej spostrzegawczości!
4. Mimo że opisywane skały są odporne, to je także dopada proces wietrzenia (czyli niszczenia skał pod wpływem czynników zewnętrznych). Co jest jego oznaką, którą znajdziemy na ziemi tuż pod skałkami?

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można od razu po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.

The Stołowe Mountains are made of rocks that are about 100 to 85 million years old. Like almost all modern mountain ranges, they are quite young formations (from the geological point of view) - their "growth" began about 25 million years ago. The age of the rocks usually has nothing to do with the time of the beginning of orogenic processes. Thanks to them, today we can see exposed layers of Upper Cretaceous marine sedimentary rocks, which form the characteristic "cake" structure of the Stołowe Mountains (Fig. 1.).

What would the Stołowe Mountains be without the proudly standing Szczeliniec Wielki! But apart from enchanting us with its silhouette, creating one of the most recognizable views of the Stołowe Mountains National Park, it served the landscape with something else. The highest massifs of the Stołowe Mountains – Skalniak Massif, Szczeliniec Wielki, Szczeliniec Mały and Narożnik, create a resistant "cap", protecting the lower, less resistant rocks. The sandstones that build these highest massifs – called upper joint sandstones – consist of quartz grains and silica, which resist damaging external factors quite well. The sand from which the youngest and highest parts of the Stołowe Mountains are built, accumulated on the seabed, which it reached along with the river waters from the land. Before getting there, it probably came a long way (in terms of time, distance, or both). We can tell it by the degree of grain roundness (they have little sharp edges) and by the mineral composition, because these sandstones consist almost in 100% of transport-resistant quartz.

You are in one of the places where the upper joint sandstones form monumental, vertical walls (Fig. 2.). The rocks have a striking feature – layering. It is related to the way the loose sand was arranged. Geologists recognize that these particular structures were formed when the shallow, Upper Cretaceous sea was torn by currents, displacing sediments at its bottom, and their layers stacked on top of each other. Similar structures can be observed near Szczeliniec Wielki, e.g. in the famous “Camel Rock” (Fig. 3.).

This is how the youngest sandstones of the Stołowe Mountains were created, i.e. the upper joint sandstones, which are the “cherry on top” of the cake made of Upper Cretaceous sediments!

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:

1. There are structures in these rocks that you may associate with Swiss cheese... You must have noticed them – write what we mean!
2. Why are these rocks more resistant? How do they contribute to the protection of the rocks below?
3. Did you notice the layering? Send us a photo as proof of your perceptiveness!
4. Although the described rocks are resistant, they are also affected by the process of weathering (i.e. destroying rocks due to external factors). What is its sign that we can find on the ground just under the rocks?

    

WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
 

Literatura / References:

1. JERZYKIEWICZ T. 1968. Sedymentacja górnych piaskowców ciosowych niecki śródsudeckiej (górna kreda). Geologia Sudetica vol. IV.
2. WOJEWODA J. 2011. Geoatrakcje Gór Stołowych – przewodnik geologiczny po Parku Narodowym Gór Stołowych. Wyd. Park Narodowy Gór Stołowych.
3. WOJEWODA J., BIAŁEK D., BUCHA M., GŁUSZYŃSKI A., GOTOWAŁA R., KRAWCZEWSKI J. & SCHUTTY B. 2011. Geologia Parku Narodowego Gór Stołowych – wybrane zagadnienia. W: Geoekologiczne Warunki Środowiska Przyrodniczego Parku Narodowego Gór Stołowych. 56–96 WIND, Wrocław.
    

Grafika w tle / Background graphics: Pixabay.com
 

Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl