De Sint-Elisabethsvloed was een watersnoodramp in de graafschappen Zeeland en Holland die plaatsvond op of rond 19 november 1421, de naamdag van de heilige Elisabeth van Thüringen. Door de overstromingen ging de Grote Waard ten onder en ook Sliedrecht.
Delen van dit gebied werden gescheiden door water en zodoende ontstond de Biesbosch.
Rond de herdenking van 600 jaar Sint Elisabethsvloed wordt in samenwerking met Waterschap Hollandse Delta een aantal caches geplaatst om het verhaal rond de vloed te vertellen en zichtbaar te maken.
De Waard
De Groote of Hollandsche Waard was een landbouwgebied in Holland aan de grens met Brabant. De waard ontstond in de 13e eeuw, na afdamming van de (Romeins-Middeleeuwse) Maas bij Heusden en Maasdam, en het aanleggen van een ringdijk. In 1283 was de ring gesloten. Het was een nat gebied. Ten noorden van de oude Maasbedding lagen kleigronden, ten zuiden ervan veengronden.
De waard had te kampen met diverse storm- en riviervloeden. Tijdens en na de Sint-Elisabethsvloed (1421) ging de gehele Grote Waard ten onder. Door de inwerking van brak water was het niet meer bruikbaar als agrarisch gebied en werden de dorpen verlaten. Door opslibbing van sediment uit de grote rivieren ontstonden er zandplaten en eilanden. Een deel van het gebied werd in de loop der eeuwen weer ingepolderd.
De dorpen in de Waard
Vóór 1421 was er in dit gebied een groot aantal dorpen, polders en ambachten, die met de Sint Elisabethsvloed (of in de periode erna) ten onder zijn gegaan.
In de Dordtse wijk 'Land van Valk' zijn de straten genoemd naar deze 'Verdronken dorpen'. Let niet te veel op beschrijving op de straatnaambordjes. Niet alle namen kloppen en een deel is niet in de Dordtse Waard zoals vermeld wordt, maar in de Tieselenswaard of in 'Land van Altena'. Ook is er een verschil tussen een (kerk-)dorp en een ambacht. Een ambacht was een gebied in bezit van de graaf of de bisschop, vaak met meerdere dorpen, buurten of gehuchten. Meestal stond er wel een kerk in zo’n dorp, zeker in het hoofddorp van het ambacht.
Het land van Valk
Het Land van Valk is een buurt in Dordrecht en onderdeel van de wijk Reeland. Het Land van Valk ligt ingeklemd tussen de twee spoorlijnen en de N3. De wijk is genoemd naar de familie Valk. Jacobus Valk (1938-1923) was tuinman en woonde met zijn vrouw Willemina op de Reeweg. De spoorlijn achter de Reeweg Oost werd in 1885 aangelegd en de gemeente kocht het Land van (de familie) Valk voor het bouwen van een nieuwe woonwijk.
De Krommedijk, die voor een deel door het Land van Valk loopt, dateert van de 16e eeuw, toen de Oud-Dubbeldamse polder werd bedijkt en de gronden rondom Dordrecht, verdwenen bij de Sint-Elisabethsvloed, weer begonnen droog te vallen. Met het aanleggen van de Noordpolder en de Noordendijk was de Krommedijk geen primaire waterkering meer en is deze later grotendeels afgegraven.
De multi
De route van deze multi brengt je door de 24 straten straten die genoemd zijn naar de ‘verdronken’ dorpen, kloosters en ambachten. Van veel plaatsen is niet bekend waar deze oorspronkelijk hebben gelegen. Ook is de informatie hierover soms tegenstrijdig. De tekst hieronder is dan ook vooral bedoeld om een globaal beeld te geven.
De waypoints staan in een logische volgorde om te lopen. In ieder straat moet het antwoord op een vraag gezocht worden.
Als alle antwoorden ingevuld worden in de formule, dan kan je de cache zoeken in een mooi stukje in deze wijk…
NB: alleen stapeltellen als dit erbij staat!
Geniet van de wandeling door de dorpen en ambachten van toen ... in de straten van nu!
| 1 |
Genemanspolre |
N51° 48.133 E004° 41.150 |
| Heer Genemanspolre was een ambacht ten oosten van Nesse, in de hoek tussen de Maas en de Dubbel. De naam geeft aan dat het oorspronkelijk een buitendijks gebied was en moet kort voor 1287 zijn ingepolderd. De Genemans waren de heren van het Oudeland van Tieselenswaard. |
| A= Nummer lantaarnpaal (stapeltellen) |
| 2 |
Werkenmonde |
N51° 48.152 E004° 41.099 |
| Werkenmonde zou tegenover de monding van de Werken in de Merwede hebben gelegen. In die monding zou ca 1230 een dam gelegd worden, waaraan de plaats Werkendam zijn naam dankt. Werkenmonde was dan de voorloper van Werkendam geweest kunnen zijn, maar het kan ook aan de overkant van de Merwede hebben gelegen in 'Hardingsveld'. |
| B=Grote cijfers op het bordje opgeteld |
| 3 |
Klooster Heysterbach |
N51° 48.123 E004° 41.068 |
|
Het klooster Heysterbach werd in 1203 gesticht. Het klooster stond in de 13e eeuw bekend als een van de voornaamste in het graafschap van Holland. De meeste inkomsten kwamen van de visserij, waar het klooster voornamelijk zijn welvaart aan te danken had. Tijdens de Sint-Elisabethsvloed van 1421 verdronken er 24 kloosterlingen. Een aantal wist zich te redden en zocht een heenkomen in Dordrecht, sommige vertrokken naar een gelijksoortig cisterciënzerklooster in Haarlem.
Het klooster zou aan de monding van de rivier de Dubbel hebben gelegen, tussen Dordrecht en Sliedrecht in. Het hedendaagse DuPont in Dordrecht zou (mogelijk) het oude domein van Heysterbach kunnen zijn.
|
| C=Totaal van de getallen op de grond (Stapeltellen) |
| 4 |
Oudeland |
N51° 48.128 E004° 41.011 |
| Mogelijk was dit geen dorp, maar het oudste ambacht in de Tieselenswaard, maar er wordt ook gedacht dat Oudeland een andere naam voor Genemanspolder was. |
| D= Nummer lantaarnpaal |
| 5 |
Poelwijck |
N51° 48.095 E004° 40.920 |
| Poelwijck was het westelijkste ambacht in de Tieselenswaard en lag tegen de dijk tussen Maasdam en Puttershoek aan. Enkele welgestelde Dordtenaren hadden hier een buitenhuis. |
| E=lange nummer op bordje (Stapeltellen) |
| 6 |
Klooster Eemsteyn |
N51° 48.186 E004° 40.904 |
| Het klooster Eemsteyn is gesticht rond 1380 door Dordtse burger Reinout Minnebode en hoorde bij de Orde van Windesheim. Het klooster wordt op de kaart aangegeven daar waar de Eem in de Alm uitkomt. Na de Sint Elisabethsvloed is het klooster weer opgebouwd in de Zwijdrechtse Waard. |
Wat is hier verboden?
- Fietsen parkeren F=11
- Honden uitlaten F=12
- Afval weggooien F=13 |
| 7 |
Tieselenskerke |
N51° 48.202' E004° 40.867' |
| Het dorp Tieselenskerke of Tiezelinskerke werd al genoemd in 1126 en lag mogelijk aan de noordelijke oever van de Maas. Het was het kerkdorp in het ambacht en de parochie Oudeland (van Tieselenswaard). |
| G=Aantal haakjes aan lantaarnpaal |
| 8 |
Hoekenesse |
N51° 48.222 E004° 40.814 |
| Hoekenesse was een polder die binnen de Herradeswaard lag. Het uiterste puntje van die waard, de nes, grensde aan waar de Alm in de Maas uitstroomde. Hoekenesse hoorde bij de bezittingen van de Van der Dussens. |
Wat is dit volgens de sticker?
- Gemaal H=106
- Drukriolering H=126
- Pompinstallatie H=146 |
| 9 |
Erkentrudekercke |
N51° 48.243 E004° 40.739 |
Erkentrudekercke wordt voor het eerst vermeld in 1240, de parochiekerk zou toebehoren aan de ambacht van Toloysen. De kerk zou mogelijk ouder zijn en gesticht zijn door een edele vrouw genaamd Erkentruide of Truida. Het kan zijn dat de kerk de Elisabethsvloed heeft doorstaan en nog enige tijd dienst heeft gedaan als kruiskerk tot begin 16e eeuw. Het dorp zou gelegen hebben aan de rivier de Dubbeld, die na de vloed een modderpoel werd.
In 1990 is bij graafwerkzaamheden op het Mok-veld in Dubbeldam een groot aantal graven blootgelegd. Dit was waarschijnlijk het kerkhof van Erkentrudekerke. |
Welke sport kan hier worden beoefend?
- Korfbal J=12
- Basketbal J=24
- Voetbal J=36 |
| 10 |
Houweningen |
N51° 48.312 E004° 40.669 |
In 1105 heette dit dorp Hougninke. Het was een aan Sliedrecht onderhorig ambacht. Het lag ten oosten van het Kortambacht van Sliedrecht en grensde aan de andere kant aan Werkendam Het lag tegenover Giessendam.
In die polder 'Ruigten bezuiden de Perenboom' zijn bij bouwwerkzaamheden in 1804 en bij opgravingen in 1983 middeleeuwse resten en fundamenten gevonden. In 2001 zijn de restanten van de kerk van Houweningen teruggevonden. |
| K=Totaal van alle cijfers op het rode bord |
| 11 |
Tolloysen |
N51° 48.335 E004° 40.697 |
| Het ambacht Tolloysen (of Tolleuzen / Tolhuizen) zou begin 12e eeuw ontstaan zijn en ten zuidoosten van de hedendaagse binnenstad van Dordrecht hebben gelegen.Vermoedelijk binnen het huidige Dubbeldam. In 1286 wordt het voor het eerst in kerkelijke kronieken genoemd. In 1357 werd de Sint-Nicolaaskerk gesticht, maar door een kerkelijk conflict met het in de buurt gelegen kerkdorp Erkentrude heeft de kerk mogelijk slechts ± 40 jaar bestaan. |
| L=Nummer lantaarnpaal |
| 12 |
Crayensteyn |
N51° 48.350 E004° 40.717 |
Crayensteyn was één van de drie ambachten waaruit het oorspronkelijke Sliedrecht aan de zuidoever van de Merwede bestond. Crayesteyn was rond 1250 van Zeger van Riede, die kasteel Crayensteyn liet bouwen. Dit wordt ook wel een stenensterkte genoemd.
Bij de aanleg van de 3e Merwedehaven werden eind jaren zestig sporen gevonden van middeleeuwse bewoning. Deze vondsten zijn hoogstwaarschijnlijk afkomstig van Sliedrecht en/of het kasteel Crayestein. |
Wat staat hier (naast de lantaarnpaal)?
- Vuilnisbak M=5
- Bank M=15
- Verkeersbord M=25 |
| 13 |
Almsvoet |
N51° 48.328 E004° 40.731 |
Het dorp Almsvoet (eerder Almsfote of Almsvute) was in de 13e eeuw een grafelijk tol, daar waar de Alm (een smalle veenrivier) uitkwam in de Maas.
In 1439 is er nog bewoning in Almsvoet en wordt er nog tol geheven. In de jaren daarna is het alsnog verdwenen. |
| N=Getal voor de punt (stapeltellen) |
| 14 |
Wollebrandskerke |
N51° 48.266 E004° 40.841 |
| Wollebrandskerke was rond 1271 een nederzetting aan de zuidover van de Dubbel in de Tieselenswaard. Opgravingen hebben aangetoond dat in dit gebied al in de 9e eeuw werd gewoond op de oevers. Na ca. 1325 wordt Wolbrandskerke niet meer genoemd, maar rond 1380 ligt hier het dorp Cruyskerke. Bij opgravingen aan de Amnesty Internationalweg zijn resten van de kerk van Kruiskerke/Wollebrandskerke teruggevonden. Op dit punt is nu de parkeergarage van de Sportboulevard en het Ziekenhuis. |
| O=Aantal nullen in het nummer op kast |
| 15 |
Dubbelmonde |
N51° 48.318 E004° 40.934 |
| Dubbelmonde was een ambacht, dorp en parochie en heeft gelegen op een donk waar de Dubbel zich van de Maas afsplitst. De voormalige locatie van het dorp was waarschijnlijk in de omgeving van de Kop van 't Land. |
Wat voor muurschildering zie je hier?
- Kinderen P=15
- Bomen P=16
- Vogels P=17 |
| 16 |
Giessenmonde |
N51° 48.256 E004° 40.908 |
| Giessenmonde zou tegenover de monding van de Giessen moeten liggen. Mogelijk was het de voorloper van Giessendam, dat na het leggen van de dam ergens tussen 1277 en 1281, ontstond. Giessenmonde wordt in de 13e eeuw een visserij genoemd en zo ook verpacht. Een visserij is een nauwkeurige begrensd stuk viswater in de Merwede. |
| Q=Bovenste nummer op kast (Stapeltellen) |
| 17 |
Eemkerk |
N51° 48.223 E004° 40.939 |
Eemkerk was een dorp, ambacht en parochie in het uiterste zuidwesten van de Dordtse Waard, op de plaats waar de Eem in de Alm uitmondt. Vermoedelijke locatie van het dorp is in de buurt het Steurgat en de Nerzienweg in Werkendam.
De ambachtsheer was Gijsbert Bot van der Eme. Het klooster Eemsteyn lag in deze parochie. |
| R=Nummer op de kast Restafval (stapeltellen) |
| 18 |
Nesse |
N51° 48.205 E004° 40.978 |
| De Nesse was een ambacht. Aanvankelijk was de familie Uten Polre hier ambachtsheer (ca 1300). Latere bezitters waren de heren van Dubbeldam, de Oems. |
| S= Nummer lantaarnpaal |
| 19 |
Herradeskerke |
N51° 48.195 E004° 41.016 |
| In 1188 werd dit gebied ingepolderd en ontstond het dorpje Heeraartswaarde of Herradeskerke. Het is een verbastering van Arnoutskerke en was de belangrijkste plaats in de Arnoutswaard. In 1992 zijn bij Hank de mogelijke resten van een kasteel of kerk gevonden. Bij Aartswaarde brak tijdens de St Elisabethsvloed van 1421 de dijk door, waarna de heerlijkheid is verdwenen. |
Wat voor behandelaar zit hier?
-Tandarts T= 152
- Logopedie T=162
- Fysiotherapeut T=172 |
| 20 |
Vorensaterwaard |
N51° 48.174 E004° 41.072 |
| De Vorensaterwaard was een polder. Hij grensde in het noorden aan de Alm, waar het klein riviertje de Voorn of Voren stroomde. |
Wat voor verkeersbord staat hier?
- Gesloten in beide richtingen U=36
- Eenrichtingsweg. Je mag de weg alleen inrijden vanaf deze kant U= 66
- Eenrichtingsweg, je mag de weg niet inrijden U= 78 |
| 21 |
Stanthasen |
N51° 48.227 E004° 41.191 |
| Stanthasen lag ten noorden van Geertruidenberg aan de Maas en was een ambacht ontstaan uit een polder. De heren van Dubbelmonde waren ook hier heer. |
| V=Hoeveel vlaggenmasten zie je vanaf dit punt op/bij de school? |
| 22 |
Weede |
N51° 48.235 E004° 41.206 |
Het ambacht Weede (of Wede, Weda of Ter Ween) lag tegen de westelijke dijk van de Grote Waard en is bekend uit het tweede deel van de 13e eeuw. Het lag tegen het land van Strijen aan. Er is correspondentie tussen de heren van beide heerlijkheden bewaard gebleven.
In 1921 werden ten oosten van Strijen resten gevonden van het kerkhof van Weede. |
Wat hangt hier in de boom?
- Geocache W=60
- Vogelhuisje W=80
- Schommel W=100 |
| 23 |
Leerambacht |
N51° 48.229 E004° 41.242 |
| Leerambacht of Leyderambacht was een ambacht westelijk van het Oudeland. Er is een dorp bekend met de naam Leindenkirca of Leindenkirka, dat ten noorden van de Maas in Stichts gebied lag. Het ambacht en het dorp moeten ten westen van Oudeland hebben gelegen, het gebied waar na de inpoldering ’s-Gravendeel werd gesticht. |
| X=Nummer lantaarnpaal |
| 24 |
Twintighoeven |
N51° 48.197 E004° 41.297 |
| Twintighoeven was een ambacht aan de zuidkant van de Maas, gelegen tussen het oorspronkelijk Wieldrecht en Dubbelmonde. Er is op deze plaats geen dorp of kerk bekend, maar waarschijnlijk hebben er hier 20 boerderijen langs de dijk gestaan. |
| Y=Totaal van verticale witte kunststof palen van de brug |
De Cache is te vinden op:
N 51° A+B+C+D+E+F . G+H+J+K+L+M-2
E004° N+O+P+Q+R+S . T+U+V+W+X+Y+3
De totale afstand van de wandeling is tussen de 3,5 en 4 kilometer.
Gebruik het via-punt om bij de eindcache te komen.
En kijk goed uit waar je loopt ... er zijn ook honden die een deel van deze route lopen!
Met dank aan de Schippertjes en het andere deel van Team JNE voor het proeflopen en -puzzelen!
Als je de cache gevonden en gelogd hebt, dan mag je deze banner op je profiel zetten:
<a href="https://coord.info/GC9D0G5"><img src="https://s3.amazonaws.com/gs-geo-images/7aeefd05-cae2-441e-95eb-b637c9785d8d.jpg" alt="GC9D0G5 Elisabeth - Verdronken Dorpen" title="GC9D0G5 Elisabeth - Verdronken Dorpen" height="80"></a>