Sobiechy - GARNKI NA TATULOWYM POLU Traditional Cache

Z po­wodu bezpośredniej bliskości granicy państwowej, najle­piej, jeśli przed wyprawą tutaj powia­domimy placówkę Straży Granicznej w Węgorzewie o tym zamiarze telefon +48 87 437 83 20.

W 1562 r. pełniący obowiązki staro­sty węgorzewskiego Eliasz Kanitz osa­dził tutaj Matthesa von Salpen, czyli Macieja z Prażmowa koło Rynu, z za­daniem sprowadzenia osadników, którzy na 10 lat mieli być zwolnieni z wszelkich powinności.

W 1564 r. wieś przeistoczy­ła się w szlachecką, na skutek nadania jej Kanitzom przez księcia Albrech­ta, i podobnie jak inne osady z ówcze­snego klucza Kanitzowego – w 1568 r. powróciła w ręce książęce.

W roku 1600 wieś liczyła 34 mieszkańców, w tym dwóch rzemieślników. Świadcze­nia realizowane były na rzecz domeny książęcej przy zamku węgorzewskim. W 1858 r. mieszkały tu już 723 oso­by, zaś w 1939 r. – 537. Obecnie So­biechy liczą 252 mieszkańców (sierpień 2017 r.).

W najstarszych zapisach wieś określano mianem – Sobiechwolla, Sobiechwohl, Sobiechendorf, po czym na dłużej przyjęta została nazwa – So­biechen. W 1938 r. oficjalna nazwa zo­stała zmieniona na – Salpen, w nawią­zaniu do przydomka pierwszego sołtysa. Po wojnie powrócono do pierwotnej na­zwy w spolszczonej formie.

Historia tutejszego osadnictwa jest jednak dużo starsza, niż wskazywałyby szesnastowieczne dokumenty. W 1717 r. słynny pastor węgorzewski Jerzy An­drzej Helwing informował, iż pola wo­kół wsi Sobiechy obfitują w kamienne topory,

co świadczy o ludz­kiej tutaj bytności sprzed co najmniej 4 tysięcy lat.

W 2004 r. w Sobiechach został zrealizowany projekt „Garnki na tatulowym polu”,

mający na celu zapoznanie uczniów tutejszej szko­ły podstawowej z różnorodnymi aspek­tami archeologicznego dziedzictwa kul­turowego. Projekt był koordynowany przez Towarzystwo Ratowania Dzie­dzictwa Kulturowego Kresów Dawnych i Obecnych „Ojcowizna” z Węgorzewa oraz węgorzewskie Muzeum Kultury Ludowej, a osobiście przez archeologa z tego muzeum – dr Jerzego Marka Łapo. Oprócz „lekcji muzealnych”, uczniowie z Sobiech ruszyli też na okoliczne pola w poszukiwaniu prehistorycznej cerami­ki oraz innych artefaktów. Obszar i za­kres owych ćwiczeń był konsultowany ze służbami konserwatorskimi w Olsz­tynie. W wyniku owych uczniowskich badań archeologicznych odkryto 28 no­wych stanowisk, datowanych od epo­ki kamienia po okres nowożytny (XVI – XIX w.), korzystając często ze wska­zówek mieszkańców. Pomysł zaanga­żowania sobiechowskiej społeczności w poznawanie dziedzictwa kulturowego własnej okolicy okazał się bardzo udany.

Centrum edukacyjno-kulturalne wsi Sobiechy stanowi tutejsza Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Listopada 1918 r. Placówka ta realizuje liczne pro­jekty na rzecz wiejskiej społeczności, czynnie współpracując z wieloma or­ganizacjami i instytucjami zewnętrzny­mi. W ramach jednego z takich projek­tów, przeprowadzonego w 2002 r., dzie­ci wykonały w pracowni ceramicznej węgorzewskiego muzeum makietę wsi,

a pod egidą Towarzystwa „Ojcowizna” opublikowano wydawnic­two – „Sobiechy. Encyklopedia szko­ły i wsi”. Szkołę w Sobiechach założo­no w 1741 r. W okresie międzywojen­nym dwóch nauczycieli uczyło tu około 90 uczniów. Ostatnim, niemieckim kie­rownikiem szkoły był – Elimar Bluhm, natomiast pierwszym kierownikiem po wojnie, który w 1946 r. od podstaw orga­nizował tutaj polskie szkolnictwo, była imigrantka z Wileńszczyzny – Zuzanna Kisłowska. W latach 1988 – 94 dokona­no poważnej rozbudowy szkoły, do daw­nego, postawionego w 1901 r. budynku szkolnego

dobudowując dwa nowoczesne, ale dopasowane architek­tonicznie, wyższe segmenty. Warto odwiedzić szkołę w So­biechach, obejrzeć makietę wsi i poczy­tać biogramy rodzin powojennych osad­ników, a także wejść na górną kondy­gnację i wyjrzeć za okno, bowiem z po­sadowionej na wzgórzu szkoły roztacza się piękny widok na dolinę Węgorapy i elektrownię wodną w Ołowniku.

Wśród nazwisk przedwojennych mieszkańców wsi zaledwie kilka ma polskie i litewskie brzmienie – prze­ważają nazwiska niemieckie, co wybit­nie świadczy o tym, iż był to północny kraniec Mazur. W XVIII w. osiedlali się tu również austriaccy Salzburczycy. Pierwszymi powojennymi osadnikami w Sobiechach były rodziny Ziółkow­skich i Konopków z Suwalszczyzny. W 1946 r. w Sobiechach odnotowano już 71 nazwisk, w przeważającej mierze z Wileńszczyzny, zaś w 1947 r. osadzono tutaj 30 przymusowych przesiedleńców ukraińskich z akcji „Wisła”. Takie były początki społeczności polskich Sobiech.

Sobiechy są według mnie drugą po Zabroście Wielkim wsią gminy Budry, gdzie można podziwiać bardzo ciekawą architekturę w dość zwartym układzie urbanistycznym.

Zaraz po wjeździe do wsi od strony Pawłowa, po prawej stro­nie napotkamy budynek dawnej gospody Augusta Sperlinga,

którą po kryzysie lat 30. przejął konkurent (dru­ga gospoda w Salpen) – Fritz Krutzke. Przemieszczając się dalej wzdłuż wiej­skiej ulicówki napotkamy więcej intere­sujących budynków,

w prze­ważającej mierze z okresu międzywo­jennego.

Bardzo oryginalną formę ma parterowy budynek z centralnym ry­zalitem i wystawką dachową, opatrzo­ną pazdurem i kutym ozdobnie balko­nem, a także sztukaterią około okienną,

mieszczący niegdyś firmę handlową Franza Schmenga. W podob­nym stylu architektonicznym, ale z cen­tralnym pseudoryzalitem i bez balkonu,

zbudowana jest dawna parte­rówka Franza Bastiana (nazwisko wska­zuje na być może hugenockie pochodze­nie).

Ciekawą architekturę prezentuje również ustawiona szczytem do drogi, mansardowa kamienica dawnego domu nauczycielskiego,

zbudowa­nego w 1930 r.

Oprócz dość zwartej ulicówki, do wsi Sobiechy należą też liczne gospo­darstwa kolonijne. Przy szutrowej dro­dze na południe, do Pietreli, znajdu­ją się zabudowania gospodarstwa naj­większego rolnika z Salpen (79 ha) – Bernharda Heidela, a w tym budynek mieszkalny z czerwonej cegły na ka­miennym cokole,

opatrzony pseudoryzalitem z wystawką dachową, zbudowany w 1911 r.

Natomiast tuż poza wsią w kierunku na Ołownik, po prawej stronie szosy zachował się ma­lowniczy dom młynarza Ottona But­schkusa.

Na wzgórzu za bu­dynkiem stał niegdyś należący do niego młyn wiatrowy.

Współczesne Sobiechy są wędkar­ską stolicą gminy Budry. Na południo­wy wschód od wsi zlokalizowane są dwa dogodne łowiska. Skręcając na lewo z szutrowej drogi do Więcek trafimy nad malowniczy zespół stawów rybnych

z wygodną rybaczówką, po­łożony wśród wzgórz, opadających ku Niecce Skaliskiej. Jest to niezłe miej­sce do relaksacyjnych połowów, a także do obserwacji białych czapli i drapież­ników, dobierających się do rybiego, „szwedzkiego stołu”.

Natomiast szu­trówka do Pietreli, biegnąca na prawo z samego centrum Sobiech doprowadzi nas do „Domu Wędkarza” – malowni­czej willi nad stawem rybnym, przy któ­rej dla jeszcze większej atrakcji znajduje się niewielka hodowla danieli.

Bibliografia załącznikowa:

• Wojciech Marek Darski, KRAINA WĘGORAPY Wędrówki po gminie Budry, Gmina Budry 2018.