Ten EarthCache zabierze Cię do zapory pod Radkowem, w niewielkiej odległości od granicy polsko-czeskiej. Niedawno powstała tu ekspozycja geologiczna (geopark), która zajmuje się geologią Gór Stołowych. Ekspozycja zawiera również przykłady skał. Wystawa czynna 24 godziny na dobę, tablice informacyjne są dwujęzyczne - w języku polskim i czeskim.
Charakterystyka geologiczna
Krajobraz Gór Stołowych i Skał Adrszpasko-Teplickich, znajdujących się w Czechach, jest jednym z najpiękniejszych pomników przyrody w Europie. Malowniczy charakter tych gór i leżących w nich skał nadaje wielomilionowa historia i wiele procesów geologicznych. Historia Gór Stołowych rozpoczęła się prawie sto milionów lat temu:
Na początku było morze. Na terenach dzisiejszych Sudetów pojawiła się niespełna 100 milionów lat temu, w późnej kredzie. Pod wodą znajdowało się wówczas niemal całe terytorium dzisiejszej Polski i Europy.
Morze kredowe mogło powstać przy bardzo wysokim poziomie oceanów – naukowcy są zgodni, że mogło mieć nawet 200 metrów. Doprowadziło to do zalania wodami prawie całego kontynentu europejskiego.
Wysoki poziom mórz był wynikiem wielu czynników, w tym ciepłego klimatu i braku lodowców. Ponadto superkontynent Pangea rozpadł się w kredzie i powstał Ocean Atlantycki. Pojawienie się nowego oceanu radykalnie zmieniło warunki dna morskiego. W rejonie tzw. ryftu, który znajduje się pośrodku nowego oceanu, powstaje grzbiet oceaniczny - duży łańcuch podwodnych gór i wulkanów. Doprowadziło to do bardzo powolnej, ale ciągłej zmiany światowego poziomu mórz.
Historia geologiczna:
Morze Kredowe - 100 milionów lat temu
W tym czasie pod wodą znajdował się również obszar dzisiejszych Sudetów. W płytkim morzu osadzały się grube warstwy piasku, który z biegiem czasu na przestrzeni wielu milionów lat stał się litą skałą - piaskowcem. Czasami te piaskowce są twarde, ale gdzie indziej (np. w Białych Skałach koło Karłowa) rozpadają się w dłoniach na pojedyncze ziarna.
Minęły miliony lat, a na terenie dzisiejszych Gór Stołowych wciąż było morze. Odkładali kolejne grube warstwy piasku, które z czasem przekształciły się w warstwy skał piaskowcowych. Sporadycznie pogłębiało się morze - wtedy tworzyły się osady z drobniejszych ziaren, z których później tworzyły się drobnoziarniste skały zwane kopcami pyłu lub mułowcami.
Oba rodzaje skał są do dziś ułożone naprzemiennie i można je zobaczyć niemal w całych Górach Stołowych. Niektóre odmiany piaskowca są bardzo twarde, inne natychmiast rozpadają się w dłoniach. Te różnice w odporności stały się bardzo ważne znacznie później, przy tworzeniu Gór Stołowych.
Morze odchodzi - 85 milionów lat temu
Po około 15 milionach lat morze zaczęło się cofać od dzisiejszych Sudetów. Po nim pozostały ogromne warstwy piasku, który powoli zamieniał się w piaskowiec. Najniższe ławice zostały skompresowane pod ciśnieniem. Związki chemiczne wytrącały się z wód krążących między ziarnami piasku i zamieniały się w skałę. Piasek leżący na dnie płytkiego morza stał się w ten sposób twardą skałą na miliony lat.
Pod koniec okresu kredowego, a jednocześnie z końcem mezozoiku, region południowej Polski zaczął się powoli i nierównomiernie podnosić. Początkowo teren dzisiejszych Sudetów był stosunkowo cichy, a wzniesienia powoli ulegały erozji, aż cały teren został całkowicie zrównany z ziemią.
Powstanie gór - 25 milionów lat temu
Około 25 milionów lat temu, pod koniec okresu paleogenu, region Dolnego Śląska zaczął gwałtownie wznosić się wzdłuż tzw. uskoku granicy sudeckiej. Dzięki tej przerwie powstały góry południowo-zachodniej Polski.
Piaskowce powstałe w Morzu Kredowym ponad 60 milionów lat temu również były w tym czasie mocno wyniesione. W powstających górach na pierwszy plan wysunęły się procesy niszczenia skał – wietrzenie i erozja. Pierwszy z nich rozbija skały na pojedyncze ziarna lub większe fragmenty. Z drugiej strony, drugi proces wyrzuca te ziarna i kawałki skał do rzek - gdzie mogą dostać się do morza i osadzić.
Erozja Góry Stołowej (dzisiaj)
Mniej odporne skały zostały zniszczone przez wietrzenie i erozję. Wręcz przeciwnie, najtwardsze piaskowce były w stanie wytrzymać nieubłagane procesy geologiczne. Czynniki erozyjne - wiatr, mróz czy woda - nie były w stanie zniszczyć tych skał, dlatego piaskowce te nadal widoczne są jako tzw. stoliwa - czyli góry o dużym płaskim wierzchołku. Najsłynniejszym polskim przykładem stołu jest Szczeliniec Wielki (919 m n.p.m.) w Górach Stołowych.
Pionowe pęknięcia w Górach Stołowych ułatwiły także niszczenie najtwardszych skał. Powstają one podczas ruchów tektonicznych, czyli przemieszczeń i deformacji brył skalnych, które nieuchronnie wiążą się z procesami podnoszenia skał.
Sieć spękań może być bardzo gęsta. Kiedy wszystkie pęknięcia staną się (pod wpływem wietrzenia), pierwotnie gęsta skała piaskowca zamienia się w pojedyncze skały. Kiedy te procesy wietrzenia napotykają poniżej mniej odporne piaskowce i mułowce, zaczynają je bardzo szybko usuwać. Jednak na wierzchołku pozostają twarde fragmenty piaskowca, które tworzą skałę w kształcie grzyba. W Górach Stołowych takie formy nazywane są grzybami skalnymi. Z kolei większe nagromadzenia skał z szerokimi, wodnymi i pogłębionymi przez roślinność szczelinami tworzą skalne labirynty, takie jak Błędne Skały.
Tutejsze skały piaskowcowe są więc pozostałością Morza Kredowego, które wpłynęło na warunki geologiczne nie tylko Polski czy Czech, ale także Wielkiej Brytanii czy Francji.
Pytania:
1. Opisz własnymi słowami, jak powstały Góry Stołowe.
2. Opisz jak wyglądał kontynent w kredzie - co było w Radkowie? Jak to wpłynęło na krajobraz?
3. Jakie zwierzęta żyły w lokalnym morzu? Jak możemy udowodnić ich obecność?
4. Zrób sobie zdjęcie, swój GPS lub przedmiot osobisty na GZ.
Skrzynka typu EarthCache, nie posiada fizycznego pojemnika. Aby zalogować znalezienie tego EarthCache, musisz udać się pod wskazane współrzędne, odpowiedzieć na powyższe pytania. Odpowiedzi proszę wysyłać za pomocą mojego profilu. Nie trzeba czekać na moją odpowiedź, można od razu logować. Jeśli coś będzie nie tak, zgłoszę się sam. W razie potrzeby pomogę w rozwiązaniu zadań. Logi bez podesłanych odpowiedzi będą kasowane.
Zasoby:
Tablica informacyjna na wystawie
Wikipedia Kreda
Česky:
Tato EarthCache vás zavede k přehradě u Radkowa nedaleko polsko-české hranice. Nedávno zde byla zřízena geologická expozice (geopark), která se zabývá geologií Stolových hor. Součástí expozice jsou i ukázky hornin. Výstava je otevřena 24 hodin denně, informační tabule jsou dvojjazyčné - v češtině a polštině.
Geologická charakteristika
Krajina Stolových hor a Adršpasko-teplických skal v České republice je jednou z nejkrásnějších přírodních památek v Evropě. Malebný ráz těchto hor a skal v nich ležících je dán mnohamilionovou historií a mnoha geologickými procesy. Historie Stolových hor začala před téměř sto miliony let:
Na počátku bylo moře. Objevil se v oblasti dnešních Sudet před necelými 100 miliony let, v pozdní křídě. V té době bylo pod vodou téměř celé území dnešního Polska a Evropy.
Křídové moře mohlo vzniknout na velmi vysoké úrovni oceánů – vědci se shodují, že mohlo mít až 200 metrů. To vedlo k zaplavení téměř celého evropského kontinentu vodami.
Vysoká hladina moře byla důsledkem mnoha faktorů, včetně teplého klimatu a nedostatku ledovců. Navíc se superkontinent Pangea rozpadl v křídě a vytvořil Atlantský oceán. Vzhled nového oceánu radikálně změnil podmínky mořského dna. V oblasti tzv Trhlina ve středu nového oceánu tvoří oceánský hřbet – velký řetězec podmořských hor a sopek. To vedlo k velmi pomalé, ale nepřetržité změně hladiny světových moří.
Geologická historie:
Křídové moře – před 100 miliony let
V té době byla pod vodou i oblast dnešních Sudet. V mělkém moři se ukládaly silné vrstvy písku, ze kterých se postupem času během mnoha milionů let stala pevná skála – pískovec. Někdy jsou tyto pískovce tvrdé, ale jinde (např. v Biały Skały u Karłówa) se v rukou rozpadají na jednotlivá zrnka.
Uplynuly miliony let a v oblasti dnešních Stolových hor bylo stále moře. Položili postupně silné vrstvy písku, které se postupem času změnily ve vrstvy pískovcové skály. Občas se moře prohloubilo – pak se vytvořily nánosy jemnějších zrn, které se později zformovaly do jemnozrnných hornin známých jako prachové valy nebo prachovce.
Oba typy hornin jsou střídavě uspořádány dodnes a jsou k vidění téměř v celých Stolových horách. Některé druhy pískovce jsou velmi tvrdé, jiné se v rukou okamžitě rozpadnou. Tyto rozdíly v odolnosti se staly velmi důležitými mnohem později při vzniku Stolových hor.
Moře mizí - před 85 miliony let
Asi po 15 milionech let se moře začalo z dnešních Sudet stahovat. Zůstaly po něm obrovské vrstvy písku, které se pomalu měnily v pískovec. Nejnižší mělčina byla stlačena pod tlakem. Chemické sloučeniny se vysrážely z vody cirkulující mezi zrnky písku a proměnily se v kámen. Písek ležící na dně mělkého moře se tak na miliony let stal tvrdou skálou.
Na konci křídy a současně s koncem druhohor se oblast jižního Polska začala pomalu a nerovnoměrně zvedat. Zpočátku byla oblast dnešních Sudet relativně klidná a kopce pomalu erodovaly, až byla celá oblast zcela srovnána se zemí.
Vzestup hor - před 25 miliony let
Asi před 25 miliony let, na konci paleogénu, začala oblast Dolního Slezska rychle stoupat podél tzn. Sudetskému zlomu. Díky tomuto zlomu vznikla pohoří jihozápadního Polska.
Pískovce vzniklé v křídovém moři před více než 60 miliony let byly v té době také značně vyvýšené. Ve vznikajících horách se do popředí dostaly procesy destrukce hornin – zvětrávání a eroze. První část procesu rozbíjí horniny na jednotlivá zrna nebo větší úlomky. Na druhou stranu, druhá část procesu vysype tato zrna a kusy horniny do řek - kde se mohou dostat do moře a opět sedimentovat.
Eroze Stolových hor (dnes)
Méně odolné horniny byly poškozeny povětrnostními vlivy a erozí. Naopak nejtvrdší pískovce dokázaly odolat neúprosným geologickým procesům. Erozivní faktory - vítr, mráz nebo voda - nebyly schopny tyto horniny zničit, proto jsou tyto pískovce dodnes patrné jako t. stoliwa - hory s velkým plochým vrcholem. Nejznámějším polským příkladem stolu je Szczeliniec Wielki (919 m n. m.) v Stolových horách.
Vertikální pukliny v Stolových horách také usnadnily ničení nejtvrdších hornin. Vznikají při tektonických pohybech, tedy posunech a deformacích horninových bloků, které jsou nevyhnutelně spojeny s procesy zvedání hornin.
Lomová síť může být velmi hustá. Po erozi všech puklin (vlivem zvětrávání) se původně hustá pískovcová skála mění v jednotlivé skály. Když tyto zvětrávací procesy dole narazí na méně odolné pískovce a prachovce, začnou je velmi rychle erodovat. Nahoře však zůstávají tvrdé pískovcové úlomky, které tvoří hřibovitou skálu. V Stolových horách se takovým formám říká skalní hřiby. Větší nahromadění hornin se širokými a velkými prohloubenými puklinami zase vytváří skalní labyrinty, jako jsou Bludné skály.
Zdejší pískovcové skály jsou tedy pozůstatkem křídového moře, které ovlivnilo geologické poměry nejen Polska či České republiky, ale také Velké Británie a Francie.
Otázky:
1. Popiš vlastními slovy, jak Stolové hory vznikly.
2. Popiš, jak vypadal kontinent v křídě - co bylo v Radkowě? Jak to ovlivnilo krajinu?
3. Jací živočichové žili ve zdejším moři? Jak můžeme dokázat jejich přítomnost?
4. Vyfoťte sebe, svoje GPS nebo osobní předmět na GZ.
Odpovědi mi pošlete přes profil, poté se normálně zalogujte. V případě potřeby se ozvu.
Zdroje:
Informační tabule v geoparku
Wikipedie Křída
English:
This EarthCache will take you to the dam at Radkow near the Polish-Czech border. Recently, a geological exposition (geopark) was established here, which deals with the geology of the Table Mountains (Stołowe Mountains). The exposition also includes samples of rocks. The exhibition is open 24 hours a day, information boards are bilingual - in Czech and Polish.
Geological characteristics
The landscape of the Table Mountains and the Adršpach-Teplice Rocks in the Czech Republic is one of the most beautiful natural monuments in Europe. The picturesque character of these mountains and the rocks lying in them is due to the multimillion-dollar history and many geological processes. The history of the Table Mountains began almost one hundred million years ago:
In the beginning there was the sea. It appeared in the area of today's Sudetenland less than 100 million years ago, in the Late Cretaceous. At that time, almost the entire territory of today's Poland and Europe was under water.
The Cretaceous sea could have formed at very high ocean levels - scientists agree that it could have been up to 200 meters long. This has led to the flooding of almost the entire European continent with waters.
The high sea level was the result of many factors, including a warm climate and a lack of glaciers. In addition, the Pangea supercontinent disintegrated in the Cretaceous and formed the Atlantic Ocean. The appearance of the new ocean has radically changed seabed conditions. In the area of the so-called Rift in the middle of the new ocean, it forms the ocean ridge - a large chain of submarine mountains and volcanoes. This has led to a very slow but steady change in the world's sea levels.
Geological history:
Cretaceous Sea - 100 million years ago
At that time, the area of today's Sudetenland was also under water. In the shallow sea, thick layers of sand were deposited, which over time over many millions of years became a solid rock - sandstone. Sometimes these sandstones are hard, but elsewhere (eg in Biały Skały near Karłów) they break up into individual grains in the hands.
Millions of years passed and there was still the sea in the area of today's Table Mountains. They gradually laid thick layers of sand, which over time turned into layers of sandstone rock. Occasionally the sea deepened - then deposits of finer grains formed, which later formed into fine-grained rocks known as dust mounds or siltstones.
Both types of rocks are alternately arranged to this day and can be seen in almost the entire Table Mountains. Some types of sandstone are very hard, others disintegrate immediately in the hands. These differences in resilience became very important much later in the creation of the Table Mountains.
The sea is disappearing - 85 million years ago
After about 15 million years, the sea began to withdraw from today's Sudetenland. Huge layers of sand remained after him, which slowly turned into sandstone. The lowest shoal was compressed under pressure. Chemical compounds precipitated from the water circulating between the grains of sand and turned into stone. The sand lying at the bottom of the shallow sea has thus become a hard rock for millions of years.
At the end of the Cretaceous and at the same time as the end of the Mesozoic, the area of southern Poland began to rise slowly and unevenly. Initially, the area of today's Sudetenland was relatively quiet and the hills slowly eroded until the whole area was completely leveled.
Rise of the mountains - 25 million years ago
About 25 million years ago, at the end of the Paleogene, the Lower Silesia region began to rise rapidly along the ie. Sudeten fault. Thanks to this break, the mountains of southwestern Poland were created.
Sandstones formed in the Cretaceous Sea more than 60 million years ago were also considerably elevated at that time. In the emerging mountains, the processes of rock destruction - weathering and erosion - came to the fore. The first part of the process breaks down rocks into individual grains or larger fragments. On the other hand, the second part of the process dumps these grains and pieces of rock into rivers - where they can enter the sea and sediment again.
Table Mountain Erosion (Today)
Less resistant rocks were damaged by weather and erosion. On the contrary, the toughest sandstones were able to withstand relentless geological processes. Erosive factors - wind, frost or water - were not able to destroy these rocks, so these sandstones are still visible as t. Stoliwa - mountains with a large flat peak. The most famous Polish example of a table is Szczeliniec Wielki (919 m above sea level) in the Table Mountains.
Vertical cracks in the Table Mountains also facilitated the destruction of the hardest rocks. They arise during tectonic movements, ie displacements and deformations of rock blocks, which are inevitably associated with rock lifting processes.
The fracture network can be very dense. After the erosion of all cracks (due to weathering), the originally dense sandstone rock turns into individual rocks. When these weathering processes at the bottom encounter less resistant sandstones and siltstones, they begin to erode them very quickly. However, hard sandstone fragments remain at the top, forming a mushroom-shaped rock. In the Table Mountains, such forms are called rock mushrooms. Larger accumulations of rocks with wide and large depressed cracks in turn create rocky labyrinths, such as the Wandering Rocks.
The local sandstone rocks are thus a remnant of the Cretaceous sea, which affected the geological conditions not only of Poland or the Czech Republic, but also of Great Britain and France.
Questions:
1. Describe in your own words how the Table Mountains came into being.
2. Describe what the Cretaceous continent looked like - what was in Radkow? How did it affect the landscape?
3. What animals lived in the local sea? How can we prove their presence?
4. Take a picture of yourself, your GPS or a personal item on GZ.
Send me answers via profile, then log in normally. I will contact you if necessary.
Resources:
Information board in the geopark
Wikipedia Cretaceous