Zespół klasztorny opactwa cysterskiego w Sulejowie – położony w Podklasztorzu (obecnie część Sulejowa) jeden z najlepiej zachowanych zespołów cysterskich w Polsce, będący zabytkiem architektury romańskiej. 22 października 2012 r. obiekt został wpisany na listę Pomników historii.
O stylu romańskim
Wykształcił się w oparciu o sztukę karolińsko‑ottońską, często określaną jako preromański i obejmującą okres do 1050 roku. Nazwa jednak nie wskazuje na rzymskie pochodzenie, wyraża raczej określenie czasu, w którym tworzyła się nowa kultura narodów, będących pod wpływem kultury rzymskiej.
Za pierwszą, wczesną fazę rozwoju romanizmu uznaje się wiek XI, obejmujący lata 900‑1050, natomiast wiek XII jako czas rozkwitu. Jednak podział ten jest sporny, uzależniony od rozwoju stylu w poszczególnych krajach. Gdy we Francji w XII wieku (ok. 1140 – sklepienie w kościele Saint‑Denis) rozwinął się gotyk, na innych terenach trwał jeszcze w XIII wieku styl romański.
fot. Kolegiata śś. Piotra i Pawła w Kruszwicy
Konstrukcja i forma architektury romańskiej
Architekturę romańską cechowała surowość i masywność formy, monumentalizm. Podstawowym budulcem był kamień wapienny, piaskowiec lub granit. Na terenach uboższych w kamień pod koniec XII w. zaczęto stosować cegłę.
Kościoły najczęściej zakładano na rzucie krzyża łacińskiego (tradycja wczesnochrześcijańska). Nawy boczne świątyni były o połowę węższe od nawy głównej, przeciętej transeptem z kruchtą. Prezbiterium (chór kapłański) było zakończone absydą z ambitem i kaplicami. Od strony zachodniej znajdował się narteks (przedsionek) z zespolonymi z korpusem budowli wieżami o kwadratowym przekroju (rzadziej pojawiał się przekrój okrągły). Najczęściej budowano kościoły bazylikowe, halowe, jednonawowe podłużne oraz centralne - na planie koła, kwadratu lub krzyża greckiego.
Jednym z głównych elementów konstrukcyjnych było sklepienie. Pod koniec XI wieku zaczęto stosować rozwiązania kolebkowe (beczkowe) i krzyżowe. W pierwszych dla wzmocnienia wprowadzono łęki jarzmowe (gurty), wykonane z kamienia lub cegły. Sklepienie krzyżowe powstało w wyniku przecięcia dwóch słownik sklepień kolebkowych i zastosowanie kwadratowego założenia.
Budowle romańskie różniły się od bazylikowych układem okien i portali. Były one małe i wąskie, zakończone łukiem, osadzone w ukośnych ościeżach. W przypadku większych dzielono je kolumienką z głowicą i bazą na tzw. biforia i triforia.
Romańskie kolumny miały tradycyjną konstrukcję trzyczęściową – zawierały bazę, trzon i kapitel. Bazę z plintą łączyły dekoracyjne listki, tzw. szpony (żabki) trzon miał różną formę – był gładki, lub dekorowany motywami geometrycznymi, roślinnymi, figuralnymi. Najbardziej zróżnicowany kształt posiadały kapitele – pojawiały się zarówno proste formy kostkowe i kielichowe, jak i dekorowane ornamentami geometrycznymi, roślinnymi, figuralnymi.
W miejscach działania siły naporu sklepień, ściany wzmacniano lizenami, które od stosowanych w architekturze starożytnego Rzymu pilastrów różniły się tym, że nie posiadały bazy i głowicy. Inną formą wzmacniania murów były przypory (skarpy).
Najbardziej bogatą dekorację posiadał jednak portal (zwłaszcza wejściowy), którego skrzydła drzwiowe zostały głęboko osadzone i otoczone archiwoltami, przechodzącymi w ościeżach w półkolumienki.
Portal, to ozdobne obramienie otworu wejściowego, składające się z elementów architektonicznych oraz rzeźbiarskich. Pojęcie pochodzi od łacińskiego "porta", czyli brama, drzwi.
Otwór wejściowy jest po bokach ujmowany w glify o różnych profilach, filary, kolumny lub pilastry, dźwigające nadproże lub łuk. Portale bardziej rozbudowane mają zwieńczenia w formie odcinków belkowania, szczytów itp. W zależności od charakteru podpór i kształtu zwieńczeń rozróżnia się portale: kolumnowy, arkadowy, ostrołukowy itp.
Portale występują od starożytności. W średniowiecznej architekturze sakralnej wykształcił się typ portalu o szerokich, skośnie wciętych w mur ościeżach, z wstawionymi w ich uskoki kolumienkami, a górą archiwoltami, z tympanonem nad wejściem. Portale te (portale perspektywiczne) były bogato dekorowane rzeźbą ornamentalną i figuralną, prezentującą złożone programy treściowe.
fot. kościół św. Pawła, Olite, Navarra, Hiszpania
O miejscu
Znajdujesz się przed wejściem do kościoła św. Tomasza Kantuaryjskiego w opactwie Cystersów w Sulejowie. To trójnawowa bazylika z transeptem. Jako zakończenie budowy przyjmowana jest data konsekracji kościoła, rok 1232. Bryła kościoła zachowała się w nienaruszonym układzie.
W części środkowej fasady zachodniej znajduje się romański portal z trzema kolumnami z każdej strony. Kolumny mają głowice i bazy z dekoracją akantu, palmety i lilii, górną część tympanonu zdobi pas z motywem plecionki.
Dodatkową ciekawostkę stanowy środkowa kolumna w lewej części portalu. Jest zeszlifowana. O nią, według legendy, mieli ostrzyć miecze rycerze zdążający pod Grunwald.
Do naw bocznych prowadzą dwa wejścia – nad północnym znajduje się tympanon z płaskorzeźbą o archaicznej symbolice, będący być może pozostałością poprzedniej świątyni. Schematycznie wykonany, płaski relief: krzyż mający po bokach ptaka (prawdopodobnie kruka) i słońce z księżycem symbolizuje śmierć Chrystusa. Drugi portal, późnoromański z roku około 1230, jest znacznie skromniejszy. Stanowił wejście od strony południowej – obecnie widoczny jest od strony krużganka.
Zadanie
Aby zaliczyć tego kesza, na podanych współrzędnych musisz wykonać zdjęcie siebie lub swojego nicku geocachingowego (widocznego na kartce, geocoinie lub xWG, etc.) na tle środkowego portalu i dołączyć je do logu. Wpisy bez zdjęcia będą kasowane.
źródło: Zintegrowana Platforma Edukacyjna, Wikipedia, Historia: Poszukaj Portal Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów
Virtual Rewards 3.0 - 2022-2023
This Virtual Cache is part of a limited release of Virtuals created between March 1, 2022 and March 1, 2023. Only 4,000 cache owners were given the opportunity to hide a Virtual Cache. Learn more about Virtual Rewards 3.0 on the Geocaching Blog.