Verdwaalde Fossielen in Mechelen EarthCache

Verdwaalde Fossielen in Mechelen

Lang voor het ontstaan van de mensheid en zelfs nog voor het tijdperk van dinosaurussen, was er al leven op aarde. Onze planeet zag er toen ook helemaal anders uit en de meeste dieren uit die tijd zijn ondertussen reeds lang uitgestorven. Maar toch kunnen we vandaag de dag nog heel veel goed bewaarde sporen van dit oeroude leven terugvinden, als je maar goed genoeg kijkt.

Onlangs werd de Goswin de Stassartstraat volledig heraangelegd en hierbij werd veelvuldig gebruik gemaakt van Belgische blauwe hardsteen. Maar ook in de buurt van de Grote Markt zijn er een aantal historische gebouwen waar van Belgische blauwe hardsteen gebruik is gemaakt. Het is daar dat we op zoek gaan naar enkele verdwaalde fossielen. Deze earthcache leert je waar je deze fossielen kan terugvinden en hoe je ze kan herkennen.

Fossielen

Fossielen zijn eigenlijk restanten van planten of dieren die in steen bewaard zijn gebleven. Wanneer dode planten of dieren bij het afsterven afgesloten worden van zuurstof, stopt de ontbinding en worden de restanten min of meer in hun oorspronkelijke staat bewaard. Doordat er zich steeds nieuwe lagen vormen, raken de fossielen ingesloten en onder invloed van de steeds hogere druk worden de lagen samengeperst tot een zeer dicht massief gesteente.

Belgische blauwe hardsteen

Het meest bekende kalkgesteente in ons land is de Belgische blauwe hardsteen, ook wel arduin genoemd. Dit kalkgesteente werd meer dan 345 miljoen jaar geleden gevormd. In die periode lagen de Ardennen in een tropische zee vol leven. In het zeewater krioelde het van kleine, eencellige diertjes met een skelet van calciumcarbonaat (CaCO3). Na het afsterven zonken deze skeletjes naar de bodem en zo werden ook dieren die op de bodem leefden, begraven in een modder van klei en kalk. Door gebrek aan zuurstof in het zeewater vond er geen verrotting plaats en bleven de restanten goed bewaard. Onder invloed van chemische reacties en de hoge druk fossiliseerden de dode restanten en werden de vele lagen organisch materiaal samengeperst tot een zeer dicht gesteente: de Belgische blauwe hardsteen. De vele fossiele resten geven aan hardsteen een uiterlijk dat enigszins aan dat van graniet doet denken, vandaar dat het gesteente in België de bijnaam 'petit granit' kreeg.

Soorten Fossielen

Crinoïden of Zeelelies

De meest voorkomende restanten die je in blauwe hardsteen kan herkennen, zijn afkomstig van de kalkskeletten en stengeldelen van crinoïden, ook wel zeelelies genoemd. De Nederlandse benaming is misschien wat misleidend, want crinoïden zijn geen planten, maar een diersoort verwant aan zeesterren en zee-egels. In onze streken kwamen crinoïden enorm veel voor en ook nu komen ze nog veelvuldig voor in tropische zeeën.

Schelpen van 'armpotigen' (brachiopoden)

De Latijnse naam Brachiopodae betekent letterlijk ‘armpotigen’. De naam is afgeleid van de vele tentakels waarmee deze schelpdieren hun voedsel proberen te vangen en naar binnen leiden. Net zoals een mossel, hebben deze schelpdieren twee kleppen. De kleppen van een brachiode zijn echter verschillend in grootte, dit in tegenstelling tot de gelijke kleppen bij weekdieren zoals de mossel. Door één van de kleppen stak een steel waarmee de Brachiopoden zich konden vastzetten op de zeebodem. De fossielen van Brachiopoden zijn meestal slechts een paar centimeter in doorsnede en halvemaan- of cirkelvormig.

Koralen

Een honingraatkoraal (of 'bijennest') is makkelijk te herkennen aan de vorm waaraan het zijn naam ontleent. Een honingraatkoraal bestaat eigenlijk uit een kolonie van talloze minuscule neteldiertjes of poliepen die samenleefden.
Naast honingraatvormige koraalriffen kan je soms ook fossielen van uitgestorven rugosekoralen vinden. Dit type koraal leefde solitair en dus niet samen met andere dieren in een rif. Een rugosekoraal kan je herkennen als een ovaal met daarin allemaal streepjes die naar eenzelfde middelpunt wijzen.

Sponzen (Porifera)

Sponzen zijn meercellige dieren die in het water leven en zich vastzetten op de bodem wanneer ze hun volwassen stadium bereiken. Sponzen hebben poriën in hun weefsels waarmee ze het water filtreren. De poriën halen aan de ene kant het voedsel en zuurstof uit het water en zorgen anderzijds voor het afvoeren van afvalstoffen. Sponzen behoren tot de oudst bekende dieren. Doordat ze gedurende hun evolutie nauwelijks veranderd zijn, vormt hun organisatie een idee van hoe de structuur van de meercellige voorouders van alle dieren eruit zag. Je kan ze herkennen als een ongelijkvormige verzameling witte puntjes.

Wist je dat ...

kalksteen vaak niet alleen fossiele resten, maar vaak ook gekristalliseerde mineralen, zoals calciet of fluoriet, bevat ?
Door verschuivingen in de ondergrond ontstonden er tijdens het afzettingsproces soms kleine, bolvormige holtes in het gesteente. Via breuken of scheuren in het gesteente sijpelde er dan kalkhoudend water in de holte. Onder invloed van de hoge druk en temperatuur werden de mineralen in het water omgezet in kristallen. Een holte gevuld met kristallen en ander mineraal materiaal, noemt men een geode. Wanneer de kristallen zich ontwikkelen in scheuren en barsten en als het ware een eigen laag lijken te vormen, wordt dit een ader genoemd.

Om deze earth cache te kunnen loggen zal je gedurende een korte wandeling door het stadscentrum 3 opdrachten moeten uitvoeren.

Opdracht 1

Bij iedere locatie op de aangegeven coördinaten zoek je aan de hand van de markering uit de bijgevoegde foto’s naar de juiste antwoorden. Je kan hierbij 10 van de 15 foto's ter plaatse terugvinden (vijf foto's zal je dus niet kunnen terugvinden).
Vergeet ook geen foto te maken bij het Paleis van de Grote Raad (zie Opdracht 2).

WP1: Ingang Sint-Romboutskathedraal

N 51 01.729 E 004 28.685

Kijk links (A) en rechts (B) van de ingang en geef de namen van de fossielen en het bijhorende nummer.

WP2: Boerenkrijgmonument

N 51 01.739 E 004 28.699

Kijk achteraan de sokkel van dit monument (C) en (D) en geef de namen van de fossielen en het bijhorende nummer.

WP3: Gedenksteen Oorlogsmonument

N 51 01.750 E 004 28.735

Kijk aan de achterkant van de gedenksteen (E) en geef de naame van het fossiel en het bijhorende nummer.

WP4: Gedenksteen achterzijde Sint-Romboutskathedraal

N 51 01.738 E 004 28.790

Kijk onderaan de gedenksteen (F) en geef de naam van het fossiel en het bijhorende nummer.

We steken nu de grote markt over

WP5: Ingang Paleis van de Grote Raad

N 51 01.687 E 004 28.863

Kijk vooraan (G) en achteraan (H) deze pilaar en geef de namen van de fossielen en het bijhorende nummer.

WP6: Galerij Paleis van de Grote Raad

N 51 01.691 E 004 28.873

Kijk naast deze pilaar (I en J) en geef de namen van de fossielen en het bijhorende nummer.

Opdracht 2: Foto-Vraag

Vervolgens neem je een foto van jezelf of een persoonlijk voorwerp met één van de vele fossielen onder de galerij links van het Paleis van de Grote Raad en deze galerij op de achtergrond en plaats deze foto bij je log.

Let op: elk team plaatst zijn eigen individuele foto bij de log, groepsfoto's worden niet geaccepteerd!

Opdracht 3

Aan de hand van bovenstaande korte rondleiding, hebben we getoond op welke verrassende plekken je deze fossielen kan terugvinden en hoe je ze kan herkennen.

Ga nu in de buurt van de Grote Markt verder op verkenning en ga op zoek naar een ander gebouw, een monument, een straatsteen, ... van blauwe hardsteen met 'je eigen fossiel'.
- bepaal het coördinaat van dit fossiel en maak een foto van de plaats waar je het fossiel hebt gevonden en een detailfoto van het fossiel (je moet dus 2 foto's maken en doorsturen)
- beschrijf het fossiel (bv. kleur, vorm, grootte, ...) dat je gevonden hebt en probeer aan de hand van de voorbeelden in de listing de juiste naam te bepalen

Antwoorden

Stuur je antwoorden (A=..., B=... enz. ) voor Opdracht 1 samen de antwoorden voor Opdracht 3 (coördinaat, beide foto's en een beschrijving van 'je eigen fossiel' en de vermoedelijke naam) door via mail of het message center.
Deze antwoorden zet je uiteraard niet in je log!

De foto die je voor Opdracht 2 hebt gemaakt, plaats je uiteraard wel bij je log.

Logs zonder goede foto en/of antwoorden worden zonder commentaar verwijderd.

Legende