Iedereen weet wat kabouters zijn; meneer Rien Poortvliet heeft er in zijn boeken over het leven en werken van dit nijvere volkje al meer dan genoeg over verteld. Maar… een groepje (Kabouter-Clan als je het echt goed wilt zeggen) is hij in zijn boeken vergeten.
In het hoge noorden van Nederland bevinden zich de Hogebouters, een clan kabouters die te herkennen zijn aan hun groene mutsen met witte pomponnetjes. De Hogebouters praten met een duidelijk Nedersaksisch accent, wat overigens prima te verstaan is als je hier maar voor open staat. Je zult de Hogebouters echter niet snel te zien of te horen krijgen; ze zijn nogal bescheiden en op zichzelf. Maar hun daden zie je zeer zeker wel, want ook de Hogebouters zetten zich in voor het verbeteren van de wereld om hun heen; ons Hogeland is ook hun Hogeland en daarvoor willen ze alleen alles wat wenselijk is.
Deze serie caches neemt je mee naar de wondere wereld van de Hogebouters; hun leven en werken en hun bijdrage aan de mensen-maatschappij in het Hogeland tussen Groningen-Stad en Wad.
Over de cache zelf
Klompen zijn nog altijd een favoriet schoeisel voor de meeste Hogebouters. Wilgen en populieren zijn de houtsoort waarvan het het makkelijkst is om klompen te kunnen maken. Klompen zijn gezond om op te lopen, omdat ze beter ademen dan leren schoenen. Voor een hogebouter is een leren schoen ook veel te dik, en stof of dikke vilt is alleen wanneer het relatief droog weer is geschikt voor droge voeten. Het ambacht van klompen maken is dan ook nog lang niet verloren gegaan bij de hogebouters. Iets wat je hier kunt bewonderen.
Om van hout naar een klomp te gaan, worden verschillende stappen gezet. Vers, vochtig hout is het beste om te bewerken. Het hout moet langzaam drogen. Als het te snel droogt, kunnen barsten ontstaan.
- Er wordt een boom (of een lot bomen) uitgekozen en omgehakt. De stammen van de bomen worden met een mallejan (ook wel urs of boomezel genoemd), vervoerd naar het atelier, waar ze worden verzaagd. Het onderste gedeelte, met het beste hout en de grootste diameter, dient voor mannenklompen, vervolgens komen de vrouwenklompen en men eindigt met kinderklompen. Het zagen gebeurt met een afkortzaag, een lang zaagblad dat men met twee man of meer hanteert.
- Men zaagt de boomstam in rollen. Een rol wordt zo dik als de toekomstige klomp lang wordt. Op de kop van een rol maakt men de verdeling voor het klieven van het hout. Er wordt gewerkt met kliefbeitels of kliefmessen om, samen met een hamer met lange steel, houtblokken te klieven.
- Nadien wordt het houtblok bewerkt met bijl en dissel tot er een ruwe klompvorm overblijft. Daarna verhuist de klomp naar het snijpaard, een houten balk met vier poten. Met het lange snijmes, dat aan één kant aan het snijpaard vastgemaakt is, wordt de klomp aan de buitenzijde afgewerkt.
- De volgende stap bestaat uit het uithalen van de binnenkant van de klomp, het heulen. Dit gebeurt op de heulbank, een stuk stam op poten met uitsparingen om de klompen op te zetten. De klompen worden vastgezet in de uitsparingen met enkele spiesen. De binnenkant van de klomp wordt weggewerkt met lepelboren (of eggers), een teenmes, zoolmes, opdraaier (binnenzijde boven de wreef van de voet) en een hielmes. De klompenmaker moet een evenwicht vinden tussen de hoeveelheid hout die nodig is voor de stevigheid van de schoen en de hoeveelheid die weg moet voor het optimale gewicht en draagcomfort. Dit moet uiteraard hetzelfde maar in spiegelbeeld zijn voor de linker- en rechterklomp. De klompmaat bepaalt men met een maatstok, om de lengte van de klomp aan de binnenkant exact te bepalen en niet toevallig door de klomp te boren.
- Vervolgens gaat men terug naar het snijpaard, waarbij alle snijbewerkingen van de vorige keer worden herhaald met fijnere halen. Zo kon men de bek of de opening van de klomp juist snijden en de klompen echt identiek maken.
- Vervolgens wordt de klomp afgewerkt op het schraappaard, een driepotig bankje. Daar wordt de buitenzijde van de geschraapt (nu geschuurd) met een glasscherf of scheermes. Daarna wordt er een gaatje geboord aan de binnenkant van elke klomp om ze met een touw of ijzerdraad aan elkaar te binden. Vervolgens worden de klompen gedroogd op een droogzolder of onder een afdak of zelfs binnen in huis aan het plafond.
- Ten slotte kunnen de klompen nog gerookt worden, om ze waterdicht en sterker te maken. Klompen kunnen gevernist en gedecoreerd worden met schilderwerk, snijwerk of pyrogravure. Vroeger was het witten met krijtwit ook in gebruik in sommige gebieden. Versieringen zijn vaak heel streekgebonden.
De werkkamer van de klompenmaker graag met zorg behandelen en terugplaatsen op de plek waar hij gevonden is.
p.s.
De cache is niet met auto toegankelijk, maar ideaal om op de fiets te doen of een korte wandeling te maken vanaf Maarhuizen (heen via weg, terug kan over de maarhuistertil en over het landgoed). Tip is om nog even door te lopen via het oude kerkhof.