Maritiem erfgoed omvat alle sporen uit het verleden die een relatie hebben met vaarwater: havens, bruggen, pakhuizen, kanalen, verdedigingslinies, scheepswrakken en nog veel meer. Dit bijzondere geheel heeft een grote invloed gehad op de ontwikkeling van het landschap om ons heen.
In de provincie Utrecht is nog volop maritiem erfgoed aanwezig en daar mogen we trots op zijn. Ik hoop daar met deze geocache aan bij te dragen.
Op verzoek van de provincie heb ik geprobeerd om zoveel mogelijk zichtbaar maritiem erfgoed op te nemen in een wandeling van ca. 2 kilometer rond Fort aan de Klop. Speciaal voor gezinnen heb ik enkele quizvragen toegevoegd, waarvan de antwoorden nodig zijn voor het vinden van de cache. De coördinaten van de route zijn allemaal al gegeven, zodat je lekker door kunt lopen.
De route begint en eindigt bij de parkeerplaats aan de Franciscusdreef. Onderweg ben je in het zomerseizoen van harte welkom bij de horeca op WP 2 en na WP 10.
Heel veel plezier!
WP parkeren: N 52°07.159' / E 005°05.174'
-------------------------------------------------------
WP 1: N 52°07.234' / E 005°05.319'
Aan de overkant van het water ligt Fort aan de Klop, een van de vele verdedigingswerken in deze regio. Op en rond veel forten is vaak bijzondere natuur ontstaan, juist omdat ze zo ontoegankelijk zijn geweest. Nu de fortterreinen andere functies krijgen, is het een uitdaging om deze natuur te behouden. Hier lijkt dat goed te lukken.
Vraag 1: welke temperatuur is minimaal nodig voor de ontwikkeling van de eieren van de ringslang? Het eerste cijfer van je antwoord is A.
-------------------------------------------------------
WP 2: N 52°07.155' / E 005°05.396'
Dit is de ingang van Fort aan de Klop. Ruim 100 jaar geleden is op deze plek onderstaande foto genomen.
Al in 1629 bevindt zich hier een verdedigingswerk op de kruising van (water)wegen en handelsroutes. Rond 1850 krijgt Fort aan de Klop de huidige vorm als onderdeel van Nieuwe Hollandse Waterlinie. In eerste instantie dient het fort voor de bescherming van de Klopvaart en de sluis, waar we hierna naartoe lopen. Maar nog in de 19e eeuw wijzigt de functie naar opslag- en bevoorradingspost.
Tijdens de mobilisatieperiodes van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog zitten er Nederlandse soldaten op Fort aan de Klop. Daarna neemt de Duitse bezetter het fort over. Na de oorlog wordt Fort aan de Klop even gebruikt voor het vasthouden van krijgsgevangen en later voor de opslag van voertuigen en munitie.
In de jaren 70 is er een hondentrainingscentrum gevestigd. Die periode duurt tot 1997. Vanaf dat jaar wordt het fort geschikt gemaakt voor een recreatieve bestemming. Inmiddels kun je daar volop van genieten!
Vraag 2: wat is het huisnummer van de fortwachterswoning, links van de toegangsbrug? Dit is B.
Schoolklas bij Fort aan de Klop in 1910 (bron: Het Utrechts Archief, catalogusnummer 86308)
-------------------------------------------------------
WP 3: N 52°07.130' / E 005°05.450'
Deze watergang heet de Klopvaart en stamt uit de 12e eeuw. Oorspronkelijk dient de Klopvaart als afwatering van het veen aan de oostzijde van de Vecht. Als het veen later wordt ontgonnen, wordt de Klopvaart ook gebruikt door turfschepen. Daarvoor wordt een schutsluis aangelegd die je hier nog onder het groen kunt ontdekken. Deze sluis heeft de waterafvoer van en naar de Vecht geregeld tot 1919. Toen is er naast de sluis een omleiding gegraven en een gemaal gebouwd waar je zo dadelijk nog langskomt.
In de 19e eeuw krijgt de Klopvaart een extra functie binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het vormt namelijk de verbinding tussen Fort aan de Klop en het noordelijker gelegen Fort de Gagel. Tegelijkertijd is de Klopvaart een barrière voor vijandelijke troepen uit het oosten, omdat via de Klopvaart grote stukken land onder water kunnen worden gezet.
Vraag 3: in het water bij de oude sluis zie je een peilschaal voor de waterstand. Bovenaan staat de naam van een voormalig hoogheemraadschap, waarin twee riviernamen zijn verwerkt. Wat is de letterwaarde van de 5e letter van deze naam? Dit is C.
-------------------------------------------------------
WP 4: N 52°07.250' / E 005°05.638'
Zoek hier een grote veelhoekige steen die verwijst naar één van de belangrijkste verdedigingslinies uit de geschiedenis van ons land: de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze waterlinie is 85 kilometer lang en wordt gevormd door een complex stelsel van rivieren, kanalen, sluizen, forten en vestingsteden.
Het systeem van een waterlinie is gebaseerd op inunderen oftewel het onder water zetten van land. Te diep om te voet of te paard snel te doorkruisen, maar te ondiep voor schepen. Een voorwaarde voor inundatie is uiteraard dat het land lager moet liggen dan het water in de rivieren en kanalen. Op plekken waar dat niet zo is, worden forten gebouwd. Zo kunnen deze zwakke plekken in de waterlinie goed worden verdedigd.
Vraag 4: hoeveel hoeken heeft de steen? Dit is D.
Kaart van een deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie uit ca. 1875 (bron: Het Utrechts Archief, catalogusnummer 2093-1)
-------------------------------------------------------
WP 5: N 52°07.160 / E 005°05.535'
Tijdens het Rampjaar 1672 vormt de Oude Hollandse Waterlinie de redding voor het belangrijkste deel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Daarom wordt tussen 1815 en 1940 gewerkt aan een opvolger, waarbij ook de stad Utrecht binnen de bescherming valt: de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Deze waterlinie wordt nooit gebruikt. Toch is de waarde groot geweest vanwege de afschrikwekkende werking. Het is bijvoorbeeld bekend dat Duitsland Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog mede heeft ontzien uit angst voor de kracht van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Pas tijdens de Tweede Wereldoorlog is duidelijk dat de waterlinie achterhaald is geraakt door de ontwikkeling van het vliegtuig.
Op de heuvel hier ligt nog zo’n grote steen als verwijzing naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Vraag 5: hoeveel woorden staan er bovenop de steen? Dit is E.
-------------------------------------------------------
Loop door het park naar het tussenpunt.
WP 6: N 52°07.074' / E 005°05.682'
-------------------------------------------------------
WP 7: N 52°07.057' / E 005°05.643'
Je staat hier aan de oever van de Vecht, in een open stukje tussen twee woonboten in. Aan de overkant van de rivier zie je een replica van een rolpaal.
Vanaf de 17e eeuw wordt de Vecht gebruikt door trekschuiten voor het personenvervoer. Hiervoor worden langs het water jaagpaden aangelegd, waarop de paarden en hun begeleiders lopen. Om de bochten in de Vecht goed door te komen zijn rolpalen nodig. Deze voorkomen dat schepen tegen de kant worden aangetrokken.
Trekschuit op de Angstel bij Baambrugge met op de voorgrond een rolpaal langs het jaagpad in ca. 1815 (bron: Het Utrechts Archief, catalogusnummer 29250)
-------------------------------------------------------
WP 8: N 52°07.100' / E 005°05.550’
Langs de weg staan een mooi hek en een theekoepel, allebei restanten van buitenplaats Roosendaal.
Roosendaal wordt al genoemd in 1541 als aanduiding van een boerderij. Ruim 100 jaar later wordt deze omgebouwd tot een classicistisch landhuis. Er ontstaat een prachtige buitenplaats met een tuin van vier hectare. Het hoofdgebouw wordt tussen 1823 en 1846 vervangen door een nieuw herenhuis. In 1960 wordt Roosendaal onteigend voor de bouw van de wijk Overvecht.
Langs de Vecht zijn in de loop der tijd meerdere buitenplaatsen verdwenen. Gelukkig zijn er ook vele bewaard gebleven, waardoor de grandeur van vroeger nog steeds te beleven valt als je vanaf hier de Vecht afvaart richting Muiden. Daarbij beseffen we inmiddels steeds vaker dat een deel van deze rijkdom is vergaard met activiteiten die direct of indirect verbonden zijn met de slavernijhandel. Dat betekent niet dat dit erfgoed haar waarde verliest, maar wel dat de duiding ervan moet worden bijgesteld.
Vraag 6: wat is het 3e cijfer van het jaartal op het hek van Roosendaal? Dit is F.
Buitenplaats Roosendaal in 1718 door D. Stoopendaal (bron: Het Utrechts Archief, catalogusnummer 135591)
-------------------------------------------------------
WP 9: N 52°07.105' / E 005°05.500’
Aan de overkant van de Vecht, dus tussen de woonboten door, zie je Scheepswerf De Klop. Sinds 1906 is dit maritiem erfgoed van de buitencategorie. Decennialang worden hier allerlei soorten boten gebouwd en is de scheepswerf een onmisbare schakel voor alle bedrijvigheid op het water.
Inmiddels richt Scheepswerf De Klop zich voornamelijk op woonschepen, rondvaartboten en schepen van de reinigings- en havendienst Utrecht. Het is mooi dat dit bijzondere erfgoed zo kan worden behouden.
-------------------------------------------------------
WP 10: N 52°07.110' / E 005°05.455’
Dit is poldergemaal Achttienhoven, de opvolger van het schutsluisje van WP 3. Met dit gemaal wordt geregeld hoeveel water er van en naar de Vecht kan stromen. Een grijze gevelsteen noemt het stichtingsjaar en de namen van de toenmalige bestuursleden van het waterschap Achttienhoven.
Gemaal Achttienhoven (bron: Peter de la Mar)
-------------------------------------------------------
WP 11: N 52°07.110' / E 005°05.430’
Fort aan de Klop is vernoemd naar de oude herberg De Clophaemer. Deze uitspanning heeft hier gezeten in de witte boerderij uit de 17e eeuw. Jarenlang verzekert de kruising van weg- en waterwegen de herberg van allerlei gasten. Bij de herberg hoort onder meer een veerdienst om gasten de rivier over te zetten. Bruggen zijn in die tijd immers schaars.
Ook dient De Clophamer als wisselpunt en stalling voor jaagpaarden van de trekschuiten op de Vecht. Volgens de overlevering is het bovendien een ideale pauzeplek voor de begeleidende jagers. Precies in deze bocht is er namelijk tijd voor een neutje bij een luik naast de deur terwijl het schip voortglijdt richting de stad.
Gezicht over de Vecht met herberg De Clophaemer in 1779 (bron: Het Utrechts Archief, catalogusnummer 38219)
-------------------------------------------------------
WP 12: N 52°07.127' / E 005°05.283’
In Utrecht worden historische schepen onder meer beschermd via historische zones. Dit zijn stroken langs het water waar enkel historische woonboten of bedrijfsvaartuigen mogen liggen. Eigenaren hebben zo meer kans op een ligplek. Naast je begint zo’n historische zone. Samen houden deze schepen het beeld en de herinnering levend aan de Vecht als handelsrivier.
Je bent bijna terug op de parkeerplaats. Tijd om het eindcoördinaat te berekenen.
WP 13: N 52°07.(A-1)(B)(C+2)' / E 005°05.(D-3)(E+1)(F+7)’
De behuizing ligt op openbaar terrein, al lijkt het misschien een privétuin. Als je dicht bij het water uitkomt, zit je waarschijnlijk goed. Heel veel succes!
Hopelijk is het een leuke en interessante wandeling geweest. Heb je vragen of suggesties? Laat ze me weten.
Wil je meer weten over het maritiem erfgoed in de provincie Utrecht? Kijk dan eens op Voor de boeg.
Goede reis naar huis!