Werkendam 80 jaar bevrijd.
Deze multi cache is gemaakt ter ere van de 80 jaar bevrijding van Werkendam en dat het niet vanzelf sprekend is dat we leven in vrijheid. Het is de bedoeling dat we even stilstaan bij de gegeven punten en de listing lezen bij het desbetreffende waypoint.
LEES DE LISTING GOED!
Uitleg over deze multi:
De multi neemt je mee langs enkele lokaties die ons herinneren aan Werkendam in oorlogstijd die begon op 9 mei 1940 en zou duren tot 4 mei 1945.
De route van ongeveer 5 km is bedoeld als een indrukwekkende wandeling, fietsen kan eventueel ook. De route met de auto afleggen is lastig en niet aan te raden. De multi kan prima worden gecombineerd met labcaches Historisch Werkendam en Werkendam in oorlogstijd en de bonus caches van deze twee adventure labcaches.
Parkeren kan het best op het gegeven coordinaat of daar dicht in de buurt. LET OP op zaterdag is het hier markt.
Print vooraf de fotoblad 1 en 2 uit en gebruik voor het gemak de werktabel. Op de fotobladen staan 13 foto's met op ieder foto een cijfer, 10 foto's passen bij de lokaties waar je langs komt, 3 foto’s horen er niet bij. Zet de het cijfer van de desbetreffende foto op volgorde in de werktabel, waypoint 1 is de eerst passende foto enz. Met de uitkomsten op het werkblad kun je de locatie van de cache uitrekenen gebruik hiervoor het cijfer op de foto dat bij het waypoint hoort. De volgorde van de waypoint’s bepalen de wandelroute. De locatie van de foto’s ligt dicht in de buurt van het gegeven waypoint.
A.u.b. niet loggen tussen zonsondergang en zonsopgang. Niet alle waypoints zijn 24/7 te bezoeken.
Neem de tijd en laat je meenemen naar 1940-1945.
Veel succes!
Waypoint 1 Merwede gijzelaars
Je staat bij het monument van de Merwede gijzelaars dat een drieluik vormt met de monumenten in Sliedrecht en Hardinxveld-Giessendam. De drie beelden vormen samen één geheel maar zullen dit nooit zijn omdat ze fysiek gescheiden zijn.
Op 16 mei 1944 werd door de Sicherheitsdienst (S.D.), Wehrmacht en S.S. een razzia gehouden in Sliedrecht, Giessendam, Hardinxveld, Sleeuwijk, De Werken, Werkendam en de Biesbosch. Er werden ruim 900 mannen tussen de 18 en 25 jaar opgepakt en afgevoerd naar kamp Amersfoort. Uiteindelijk zouden er op 6 juli 1944 263 personen worden vrijgelaten terwijl er circa 650 op transport werden gezet naar werkkampen Schkopau, Lippendorf te Kippe en Peres de Alpenrose. De Werkendammers Karel van Hartingsveld, Piet Schouten en Johannes den Hollander komen nooit meer terug.
Waypoint 2 Gereformeerde kerk
Hier sta je bij de gereformeerde kerk, in de nacht van 22 april 1945 omstreeks 01.30 uur gingen hoornblazers door de straten van Werkendam om te roepen dat de kerken zouden worden opgeblazen door de Duitsers. Om 02.15 uur was dit een feit, een kwartier later zou dit ook het lot zijn van de hervormde kerk even verderop. De volgende ochtend zou te zien zijn hoe groot de schade aan het dorp was. Die zondag kunnen er geen kerkdiensten worden gehouden in Werkendam door de grote chaos. De ravage is enorm, alle huizen in de omtrek zijn geheel tot gedeeltelijk verdwenen, geen huis in het dorp blijft onbeschadigd mede omdatde molen 2 dagen eerder ook al was opgeblazen. Beide kerken zijn weer opgebouwd de gereformeerde kerk werd op 29 juni 1956 opnieuw in gebruik genomen de hervormde kerk op 23 december 1952.
Waypoint 3 Voormalig Gemeentehuis
Hier in het voormalig Gemeentehuis van Werkendam werd op 11 mei 1940 aan het begin van de oorlog het eerste spontane verzetswerk verricht. De loodgieter Arie Seton, fietsenmaker Wim van Driel en politieman Piet Bolhuis installeerden in het gemeentehuis, in het plafond van de burgemeesterskamer een afluisterpijp. Hierdoor kon men via de vloer van de bovenverdieping de gevoerde gesprekken in de kamer er beneden afluisteren. Vooral de politiemannen Bolhuis en Erkelens en de gemeenteambtenaar Wout de Klerk hebben er tijdens de oorlog veel gesprekken afgeluisterd, waar het verzet regelmatig zijn voordeel mee deed.
Waypoint 4 Stolpersteine
Joseph, Elizabeth Johanna en Johanna Sientje de Vries woonden en werkten op Hoogstraat 19, zij hadden daar een slagerij. Begin april 1943 werden deze enige joden in Werkendam aangeschreven om zich te melden. Er werd meermalen ernstig op aangedrongen dit niet te doen en onder te duiken. Omdat zij alle drie al op leeftijd waren meenden zij van de Duitsers niets te vrezen te hebben en besloten dit niet te doen. Op 13 april 1943 werden zij door de Duitsers opgehaald en naar Westerbork getransporteerd waarna ze werden afgevoerd naar vernietigingskamp Sobibor. Op 16 april werden deze onschuldige bejaarde mensen door vergassing om het leven gebracht. Op 6 april 2010 werden er op initiatief van Nel van As drie Stolpersteine geplaatst bij hun voormalige slagerij en woning. Deze Stolpersteine worden maandelijks gepoetst en de lokatie onderhouden door Jacco Damen.
Waypoint 5 Anton Mussert huis
NSB-leider Anton Mussert staat bekend als een oorlogsmisdadiger. Minder bekend is dat hij uit Werkendam afkomstig is.
In dit huis werd Anton Mussert op 11 mei 1894 geboren. Hij was voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog leider van de N.S.B. Na de bevrijding werd hij schuldig bevonden aan hoogverraad en ter dood veroordeeld. Op 7 mei 1946 werd hij geëxecuteerd op de Waalsdorpervlakte.
Er werd in Werkendam in 1942 zelfs een propaganda filmpje voor de Jeugdstorm gemaakt dat de titel droeg: “Werkendam, de geboorteplaats van den leider”. Historisch gezien zijn dit waarschijnlijk de eerste bewegende filmbeelden van Werkendam die door een filmploeg zijn opgenomen.
Het huis was tijdens de Tweede Wereldoorlog een bedevaartsoord voor NSB'ers die kwamen om het van buiten te bekijken, hoewel er toen al een andere familie woonde. In die tijd zaten er ook onderduikers in het huis, soms tegelijkertijd met Duitse soldaten.
Waypoint 6 Hervormde begraafplaats
Op deze begraafplaats liggen drie helden die onderscheiden zijn met de Militaire Willems-Orde, wat zeker bijzonder te noemen is voor dit kleine dorp.
Kees van de Sande, Commandant der Binnenlandse Strijdkrachten in het Land van Heusden en Altena, Arie van Driel Line-crosser van de Groep Albrecht en Piet van den Hoek. Zij namen deel aan het zo wel genoemde "mooiste frontkoerierswerk bij de bevrijding van West Europa". Het verzetswerk van velen werd door instandhouding van de cross-linie zinvol. Het Nederlandse volk kan trots zijn op hetgeen de crossers voor de bevrijding van Nederland hebben gedaan. Zij hebben hun onderscheidingen ten volle verdiend! OPDAT WIJ NIET VERGETEN!
Kees van de Sande en Arie van Driel werden op 30 april 1945 gefusilleerd te Fort de Bilt. Piet van den Hoek werd in 2015 in een familiegraf op deze begraafplaats bijgezet. Er zijn 23 graven van de Commonwealth War Graves Commision. Er liggen o.a. een Pools en een Zuid-Afrikaans oorlogsslachtoffer begraven.
Waypoint 7 Line-crosser monument
De crossline ontstond toen in de eerste week van november 1944 Noord Brabant werd bevrijd. Het Hollands Diep, de Amer en de Bergse Maas vormden de grens tussen bevrijd en bezet gebied. Er moest een verbinding komen voor al het materiaal dat zwart op wit de geallieerden moest bereiken. Crossen is oversteken, overvaren, door de vijandelijke linies gaan. Bij de crossings waren doorgaans vier plaatsen betrokken: Werkendam, Drimmelen, Sliedrecht en Lage Zwaluwe. Het bijzondere en gevaarlijke crosswerk werd door 21 personen verricht. Het juiste aantal gemaakte crossings door de frontlinie is niet met zekerheid bekend; tezamen met de piloten crossings moet het totaal ongeveer 450 zijn. Er werden allerlei militaire inlichtingen en andere berichten overgebracht. Tevens konden er gestrande geallieerde piloten, door de Duitsers gezochte spionnen, illegale werkers en Joden via de cross-routes naar het bevrijde zuiden vluchten. Vanuit het zuiden zouden ook veel medicijnen, zoals insuline naar het bezetgebied worden gebracht. Deze ongeveer 13 km en 18 km lange route werd gedaan met licht materiaal, omdat het geruisloos moest gebeuren, door kano’s of bij slecht weer met roeiboten. In de laatste maanden zijn er een aantal elektrische kano’s ingezet die in bezet gebied waren gemaakt. Het werk van de crossers is van groot strategisch belang geweest.
Waypoint 8 Joodse begraafplaats
Bastiaan en Marrigje en zoon Tinus Ippel onderhielden deze begraafplaats. Bastiaan Ippel pachtte destijds een groot stuk land van de familie Drievoet. Als tegenprestatie moest daarvoor het familiekerkhof worden onderhouden. Tijdens de oorlog werd Bastiaan Ippel door de Duitsers onderdruk gezet om binnen drie dagen alle grafstenen kapot te slaan. Als hij dit niet zou doen, zou hij worden doodgeschoten. Dankzij gesprekken met de burgemeester werd dit gelukkig voorkomen.
Er zijn twee Joodse begraafplaatsen in Werkendam. Sinds 1799 op het tegenwoordige terrein van de kinderboerderij “Floreffehoeve” het gedeelte is afgebakend en er is een gedenksteen aangebracht. Tot op heden is het niet gelukt te achterhalen hoeveel Joden daar begraven zijn.
De begraafplaats hier aan de Kooi is in 1850 aangelegd. In totaal zijn er in de periode 1855-1941 achttien Joden begraven. Aan het begin stond een lijkhuisje, dit huisje is helaas omstreeks 1970 afgebroken. Deze begraafplaats is een rijksmonument en wordt onderhouden door de gemeente Altena. Vanwege naoorlogs rechtsherstel werd het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap in 2013 eigenaar van deze Joodse begraafplaats.
Waypoint 9 Uitvalsbasis Werkendamse crossline
Dit huis stond in 1944 net buiten de bebouwde kom van Werkendam achteraan de Vissersdijk in de toen nog vrij verlaten Vervoornepolder. Het huis was het begin en eindpunt van de line-crossings vanaf 5 november 1944 tot 5 mei 1945. Het huis lag bovendien pal achter de kade van de Bakkerskil aan de rand van de Biesbosch. De woning was van griendbaas Jan Visser A. zn., de familie Visser was sterk betrokken bij het verzetswerk. Zij verborgen de berichten en de gezochte mensen die er werden afgeleverd door het linie-crossers netwerk. Het was een tussenstop voordat zij naar het bevrijde zuiden werden gebracht.
De cross-route van Werkendam naar Drimmelen liep het eerste gedeelte over land van Werkendam naar de Bruine Kil en dan per boot via de Biesbosch naar Drimmelen. Er liep ook nog een cross-route van Sliedrecht naar Lage Zwaluwe. Een route van ongeveer 13 en 18 km door bezet gebied met verschillende vijandelijke wachtposten. Onbegaanbaar voor iedereen die dit gebied niet kende maar toen der tijd perfect voor een inlichtingendienst.
Waypoint 10 Korenmolen “Ken U Zelven”
Op deze locatie stond de korenmolen “Ken U Zelven”. Op vrijdagavond 20 april 1945 omstreeks 21.00 uur werd de molen meters hoog de lucht in geblazen. De historische molen van 1885 werd met een veel te grote springlading door de Duitsers vernield. De schade aan de molen en de omgeving was enorm 42 woningen werden compleet weggevaagd of zwaar beschadigd. In Werkendam sprongen ruiten en zelfs buiten de bebouwde kom kwamen stukken puin en hout terecht. De reden voor het opblazen van de molen was dat als de Duitsers zich zouden moeten terugtrekken het gevaarlijk zou zijn om hoge uitkijkposten in tact te laten die van nut konden zijn voor de geallieerden troepen.
Fotocollage
Fotoblad 1
Fotoblad 2
Werktabel
