16 December 2024, 19:15 - 20.00
Een Leidsch Kwartiertje van minstens drie kwartier, of langer als het gezellig is. Met een aantal teams proberen we iedere maand een Leidsch Kwartiertje te organiseren, op steeds wisselende maar interessante locaties.
Voor de 24ste editie van het Leidsch Kwartiertje bezoeken we de restanten van de Vrouwekerk
.
Vrouwekerk
De Vrouwekerk was een gotische kerk in de Nederlandse stad Leiden. De kerk is in de 14e eeuw gebouwd en heette voor de Reformatie Onze-Lieve-Vrouwekerk. In de 17e eeuw werd de kerk ter beschikking gesteld aan de Hugenoten als Waalse kerk en gingen de Pilgrim Fathers en de eerste kolonisten van Manhattan er ter kerke. Onder meer de uit Frankrijk uitgeweken Carolus Clusius en Josephus Justus Scaliger zijn in de kerk begraven.
De kerk werd in de 19e eeuw gesloopt. De ruine staat aan het Vrouwenkerkhof. Naast het Vrouwenkerkhof herinneren ook de Vrouwenkerksteeg, en de Vrouwensteeg, nog aan de vroegere kerk.
Middeleeuwen
Op de plek van de kerk bestond al in de 10e eeuw een gehucht met de naam Maredorp, dat in die tijd ten noordwesten van Leiden lag. Hier werd rond 1300 een kapel gebouwd, die was gewijd aan de heilige Maria. In 1325 werd er een brug over de Oude Rijn aangelegd, waardoor Maredorp bij Leiden werd gevoegd. De kapel, die oorspronkelijk onder de parochie van Oegstgeest viel, werd in het midden van de 14e eeuw vergroot tot een eenbeukige kerk. In 1365 kreeg de kerk de status van parochiekerk, en in 1406 werd hij verder uitgebreid tot een driebeukige kruiskerk. Hiermee was het de op twee na grootste parochiekerk van Leiden geworden. Ook werd er een ommuurd kerkhof aangelegd.
In de kerk bevonden zich een aantal kapellen voor verschillende gilden, zoals de kapel van het chirurgijnengilde die was gewijd aan de heilige tweelingbroers Cosmas en Damianus. Een door Cornelis Engebrechtsz geschilderd drieluik, dat zich nu in het Kunsthistorisches Museum in Wenen bevindt, diende waarschijnlijk als altaarstuk van deze kapel.
Het rijk versierde het Mariabeeld van de Vrouwekerk, dat tijdens elke processie op de zondag voor Pinksteren werd rondgedragen, ging tijdens de Beeldenstorm verloren.
Hugenoten en Pilgrim
Na de Reformatie werd de kerk kortweg Vrouwekerk genoemd, omdat de oorspronkelijke naam Onze-Lieve-Vrouwekerk nu te katholiek geacht werd. De eerste dienst na de reformatie werd gehouden op 20 juli 1572.
In de twee daaropvolgende jaren vond het Beleg van Leiden plaats, waarbij de Vrouwekerk zwaar beschadigd raakte als gevolg van Spaanse kanonskogels. Het godshuis werd vervolgens van de ondergang gered door een rijke dame, die het gebouw opkocht en weer doorverkocht aan het Leidse bestuur, op voorwaarde dat die het gebouw geschikt zou maken voor toewijzing aan de hugenoten. Deze namen het gebouw in 1584 opnieuw in gebruik als Waalse kerk. De eredienst werd vanaf toen in het Frans gehouden. Met de komst van steeds meer vluchtelingen uit het zuiden groeide de Waalse gemeente in de 17e eeuw uit tot wel 6.000 leden. Een groot aantal van deze hugenoten emigreerde later, net als de Pilgrim Fathers, vanuit Leiden naar de Nieuwe Wereld. Een groep emigranten onder leiding van Jesse de Forest vestigde zich als eerste op Manhattan en stichtte hiermee Nieuw Amsterdam dat later om gedoopt is tot New York.
Nadat veel van de hugenoten naar de Nieuwe Wereld waren vertrokken, raakte de Vrouwekerk geleidelijk aan in verval. Het gebouw was in 1808 zo bouwvallig geworden dat er geen diensten meer in gehouden konden worden. De kerk werd verkocht en grotendeels gesloopt; in 1837 stonden alleen nog de kerktoren en wat resten van de muren overeind. In 1840 werd ook de toren gesloopt. Alleen de dakspannen werden hergebruikt voor de rooms-katholieke Sint-Petruskerk aan de Langebrug.
Voor de sloop werd het orgel verplaatst naar de voormalige kapel van het St. Catharina Gasthuis, dat ook in gebruik was genomen als tweede Waalse kerk. Een aantal grafstenen en memorietafels werd naar de Pieterskerk overgebracht. Enkele van deze grafzerken werden in 1989 weer op de oorspronkelijke plek teruggeplaatst.
Van de kerk zelf zijn alleen nog muurresten blijven staan. De overblijfselen van de kerk hebben de status van rijksmonument. Bij archeologisch onderzoek in 1979-1980 bleek dat de kerkfundamenten op houten palen nog intact waren. Er werden zelfs resten van de oorspronkelijke 14e-eeuwse kapel en de fundering van een altaar ontdekt.
Restauratie
In 1982-1983 werd een begin gemaakt met het restaureren van de overgebleven delen van de kerk. Hierbij werd een poortje uit de sacristie aan de binnenzijde van het koor van de kerk geplaatst. Ook werd een cartouche met de tekst “En Salicht Leiden”, afkomstig uit het in 1929 afgebrande stadhuis van Leiden, ingemetseld in de oostgevel.
Ondanks de restauratie werden de kerkresten een hangplek voor de Leidse jeugd, met veel graffiti en wildplassen. In de jaren 1990 adviseerde de Leidse monumentencommissie daarom ook de laatste muurresten van de kerk af te breken. Het college B&W diende in 1995 een vergunningaanvraag in voor de herinrichting van het plein, waarbij de laatste resten boven het maaiveld verwijderd zouden worden. Hiertegen kwam echter veel protest uit de Verenigde Staten. Hier wordt de kerk namelijk vanwege het historische belang voor de hugenoten en de hier gedoopte Pilgrim Fathers als een zeer belangrijk onderdeel van het Amerikaanse cultureel-historische erfgoed beschouwd. Ook ziet men het als een symbool voor de migratie vanuit Europa naar de Nieuwe Wereld.
Maar laat je door de naam van het event en de vele genoemde details niet voor de gek houden, het event is echt van 19:15 tot 20:00. We verzamelen ons op het Vrouwekerkplein bij de ruïne. Iedereen is van harte welkom. Kleine trackables ook, grote mogen weer mee naar huis genomen worden. Breng vooral veel leuke spannende verhalen mee. Tot ziens, en kom op tijd!