'Land van
Klei'
De Rupelstreek is synoniem voor klei-ontginning en
baksteennijverheid. Eeuwenlang hebben steenbakkerijen - in de
streek spreekt men van 'gelegen' - een typisch kleiputten-landschap
de streek gedomineerd. Vandaag is het uitzicht van de Rupelstreek
echter helemaal veranderd. Vele kleiputten zijn met zand
dichtgespoten, de meeste droogloodsen en ovens zijn verdwenen. De
enkele, resterende kleiputten zijn ondertussen echte oasen van
groen geworden. Het is ooit heel anders geweest. De steenbakkerijmusea van de Rupelstreek geven je
er een zeer goed beeld van.
Ontstaan van de
baksteennijverheid
De Romeinen voerden het steenbakken in onze streken in, maar de val
van het Romeinse Rijk betekende ook het einde van de
baksteennijverheid. In de 13de eeuw kende deze industrie een
heropbloei. In die periode waren de eerste steenbakkers
kloosterlingen die materiaal nodig hadden voor de bouw van hun
abdij (Sint-Bernardusabdij) te Hemiksem. Eerst werd klei gebakken
in open lucht. Maar door de eeuwen heen werden steeds betere
bakovens gebouwd, zodat meer stenen in steeds minder tijd konden
geproduceerd worden. Begin jaren '60 werkten in de Rupelstreek
ongeveer 5.000 personen in de baksteennijverheid, en nog eens 7.000
personen in aanverwante nijverheden. Concurrentie uit andere
streken, crisis in de bouwsector en het gebruik van andere
bouwmaterialen deden de steennijverheid geen goed. Bovendien
weigerden vele steenbakkers te mechaniseren. De resultaten bleven
niet lang uit... Bij het begin van de jaren '70 begon de teloorgang
van de baksteennijverheid in de Rupelstreek: verscheidene fabrieken
moesten hun deuren sluiten, met grote werkloosheid tot gevolg. Van
de 34 steenbakkerijen langs de Rupel, tussen Hemiksem en Rumst,
zijn er nog enkele in werking.
Van klei tot
baksteen
Een 'steenmaker' nam een
homp klei, gooide deze dan krachtig in een houten steenvorm en
streek de bovenkant mooi glad.
Begin van de jaren 1900 was
kinderarbeid op de steenbakkerijen heel
gewoon.
De kinderen op de foto hebben een houten steenvorm in handen: ze
werden dus ingeschakeld als 'afdrager'.
Dan namen 'afdragers' de
gevulde steenvorm mee naar de droogplaats, haalden de steen uit
zijn vorm en legden hem naast mekaar in evenwijdige en gelijke
rijen op de grond te drogen in de zon. Ook dit was zwaar werk want
deze handeling werd duizenden keer per dag herhaald. Klei bewerken
vraagt veel kracht, afdraagsters liepen kilometers per dag over en
weer van de steenmakerstafel naar de droogplaats, de rug werd
duizenden keer per dag gekromd om telkens weer een gevormde steen
neer te leggen. Na dit eerste droogproces werd de steen dan door
'gamsters' in overdekte droogloodsen geplaatst om er gedurende 6 à
8 weken uit te waaien.
Na een eerste droging van de steen op de grond brachten
'gamsters' hem per kruiwagen naar de droogloodsen voor
verdere, maandenlange droging.
De 'groene' steen,
een streekterm voor ongebakken steen, werd na maandenlang drogen in
de droogloodsen naar de oven gebracht om er bij zo'n 1.000 graden
gebakken te worden.
De 'inzetters' plaatsten de
ongebakken steen dan in de oven.
Er waren verschillende types van
ovens.
Heel bekend is de klampoven, een oven zonder schouw. Tussen
de stenen werd steenkool gelegd en bij de ovenmonden hout. Na het
aansteken van het hout verspreidde het vuur zich dan in heel de
oven. De rook ontsnapte gewoon langs het dak.
Zo'n klampoven kan je bekijken - en
wordt nog steeds gebruikt - op de enige nog werkende (semi)
ambachtelijke steenbakkerij van Lauwers te Noeveren (Boom), naast
de site Frateur. Een klampoven zorgt voor een stinkende zwavelgeur,
die soms je adem kan benemen. In deze oven werd de 'klampsteen
gebakken, een bijzonder sterke steen die men veel voor gevelbouw
gebruikt. Een nadeel van dit oventype is dat je moet wachten tot
hij helemaal uitgebrand is vooraleer je hem kan openen ... en dat
kost dus heel wat tijd.
Dat bakprocédé ging veel sneller in de
ringovens, de Hoffmann-ovens, die later gebouwd werden.
De oven is ringvormig en de steen wordt er in "compartimenten"
in geplaatst, gescheiden door een brandbare wand. Het vuur
slaat dan na een hele baktijd over naar het volgende
compartiment en begint daar dan aan het bakken van de steen.
Dit continu-bakproces liet dus toe om aan de ene kant van de
oven ongebakken steen in de oven te zetten (door zogenaamde
'inzetters') en aan de andere kant van de oven gebakken steen
uit te zetten (door zogenaamde 'uitzetters'). Dit leverde niet
alleen veel tijdbesparing op, ook het volume van de productie
steeg er zeer snel mee: in de Rupelstreek werden in de jaren
'60 per jaar 3 miljard stenen gebakken!
Een prachtig
voorbeeld van zo'n ringoven is deze op de site te Noeveren.
De oven werd volledig gerestaureerd en kan bezocht worden.
De 'uitzetters' halen gebakken
stenen uit de oven.
Een stofferig werk waarbij de rug
van de "uitzetters" niet gespaard werd.
Geen wonder dat er op de steenbakkerijen ook "veel gedronken
werd".
Zeker op de feestdag van 'Sinte Pieter', de patroonheilige van de
steenbakkers, vloeide de jenever en het bier rijkelijk !
Fotozoektocht
'STEENgoed'
Parking: Noord 51° 05,680 Oost 004°
20,720
Bij onze wandeling keren
we met "de teletijdmachine van Nibla Cemen" naar de bloeiperiode
van de baksteennijverheid omstreeks de
eeuwwisseling.
De
wandeling is 3 km lang. Het parcours is geschikt voor buggy' en
stevige kinderwagens.
Zowel de afstand als het parcours zijn op maat van een gezin.
Opgelet: er zijn geen voetpaden, je loopt op de openbare weg, heel
af en toe passeert er een auto of enkele fietsers!
Mooi zo, je wil de steenbakkerij
verkennen met deze fotozoektocht. In deze opgave vind je een pakket
van 13 foto's.
Op elke foto zie je een nummer. De foto's zijn willekeurig
genummerd. Jij moet de foto's tijdens je wandeling in de juiste
volgorde plaatsen. Je kan die volgorde noteren op de opgave.
De eerste zeven nummers zijn de Noord-coördinaat, de laatste zeven
die van de Oost-coördinaat.
| N |
1
|
2
|
° |
3
|
4
|
, |
5
|
6
|
7
|
| O |
8
|
9
|
° |
10
|
11
|
, |
12
0 |
13
|
14
|
Om de fotozoektocht tot een goed
einde te brengen moet je de rode wandeling volgen
(zie fotozoektocht-weg).
Kijk goed aandachtig om je heen, naar boven, naar beneden, naar
achter, binnenin, ... dan zal je zeker terugvinden wat op de foto's
staat afgebeeld.
Vergeet
je fototoestel niet, maak mooie foto’s en voeg ze bij je log.
De cache is verstopt op een openbare plek en kan je bereiken door
op het einde van de zoektocht de dijk naar rechts op te wandelen
tot aan een insteekdok. Hier is een klein weggetje terug naar de
straat.
Gelieve discreet te loggen en sluit het deurtje wanneer je
de stash terug hebt geplaatst!
Aangezien dit een cache is gericht op kinderen, wil ik vragen om er
iets gelijkwaardigs in te doen als je er iets uithaalt! (TravelBug
UIT -> nieuwe TravelBug IN)
Veel zoekplezier!
eMPi en DanPan
Fotozoektocht-weg
(rood)
12 - Steenbakkerijsite
Frateur
Site Frateur is een compleet industrieel-archeologisch complex van
een woon- en werkplaats, typisch voor de Rupelstreek.
Het museum met bewaring van omgeving, gebouwen en uitrusting van de
steenbakkerijen, toont op een educatieve en creatieve manier de
Boomse baksteen in al zijn facetten door een collectie
steenbakkersalaam enerzijds, en anderzijds door het op gang houden
en opnieuw starten van de artisanale bedrijvigheid verbonden aan de
typische Boomse producten.
Woonhuizen vlakbij de
steenoven van de site Frateur te Noeveren
(Boom)
In de Rupelstreek woonden de arbeiders van de steenbakkerijen
woonden letterlijk op een steenworp van hun werk.
Op de foto zie je ook het smalspoor waarop wagonnetjes met klei of
steen aan en af reden.
Ze werden eerst door paarden getrokken, later door kleine
locomotiefjes.
6 & 7 - Steenbakkerij Lauwers
Deze steenbakkerij is nog de enige
werkende te Boom.
Zij vervaardigt nog de rustieke Boomse tegel, de Boomse gevelsteen,
de klinkaert en alle soorten klampsteen tot en met de paepesteen.
Er werken ongeveer 40 mensen op deze steenbakkerij.
Café 'De
Koophandel
Typische herberg "Café de Koophandel"
Bemerk achteraan op de foto, het laatste gebouw met de witte gevel:
dat is café "De Koophandel" (bij Maria).
Het café heeft zijn originele
inrichting van kort na 1900 behouden.
'De Koophandel' is voor vele fietsers en wandelaars een vaste halte
en een bezoekje waard.
Daar kan je de sfeer van het
volksleven tussen de steenbakkerijen opsnuiven.
2 - Woonhuizen, geklemd tussen
de schouw van een steenoven en droogloodsen.
Elke vierkante meter langs de
Rupel werd voor de klei- en steenbakkerijnijverheid gebruikt.
Woonhuizen werden gebouwd "waar er nog plaats was".
Het wegdek van vele kleine, kronkelende straten tussen de
steenbakkerijen bestond dikwijls uit verbrijzelde baksteen of
steengruis.
--------------------------------------------------
We moeten het verleden kennen
om het heden te begrijpen
en de toekomst te beheersen.
--------------------------------------------------
Visitors since Oct 29, 2005 
(not page views)