Pomnik pamięci żołnierzy 5 Pułku Ułanów Spieszonych Armii Krajowej poległych podczas akcji Burza w lipcu i sierpniu 1944 r. pomiędzy wsiami Sawały i Choromany
…W końcu lipca pluton przeszedł przez Narew w rejonie Laskowca udając się w okolice Sawał kolo Pisk i tam wchodząc w skład nowozorganizowanego 4 szwadronu 5 pułku ułanów spiesznych. Dowódcą jego był kpt Tadeusz Budny „Swoboda”. Teren dyslokacji obozu nosił kryptonim „Nagórki” i znajdował się blisko Czerwonego Boru, gdzie dowództwo Okręgu Białostockiego AK przewidywało koncentrację konspiracyjnej 18 Dywizji Piechoty. Przy 4 szwadronie miał swą kwaterę mjr Edward Filochowski - Inspektor I Inspektoratu Mazowieckiego będący w okresie akcji „Burza” dowódcą pułku ułanów spieszonych.
Partyzanci 4 szwadronu wykonali wiele różnorodnych działań bojowych operując zresztą najczęściej poszczególnymi plutonami i drużynami. I tak np. 27 sierpnia 1944 r. 20-osobowy oddział dowodzony przez kpt Budnego zaatakował bazę remontową znajdującą się w lesie grodziskim koło Czerwina. Kilku Niemców zginęło, reszta uciekła do lasu a łupem partyzantów padły znaczne ilości broni. Z kolei patrol pod dowództwem kpr Piotra Szczepkowskiego zlikwidował w okolicach Troszyna dwóch żołnierzy niemieckich. Dokonano także kilkanaście akcji na transporty niemieckie na szosie Łomża-Ostrów Mazowiecka i trzykrotnie uszkodzono tory kolejowe między Opęcho- wem i Kleczkowem.
W miesiącu sierpniu 4 szwadron stoczył dwie potyczki w pobliżu miejscowości Choromany i Mieczki. Maszerując w stronę zbliżającego się frontu 2 września 36-osobo- wy pluton 5 pułku ułanów spieszonych z mjr Edwardem Filochowskim „Sanem”, kpt Tadeuszem Budnym „Swobodą” i por. Norbertem Adamowiczem na czele, przeszedł linię frontu i połączył się z oddziałami radzieckimi.
Zgodnie z rozkazem radzieckiego dowódcy gen. Zacharowa akowcy złożyli broń i najpierw pod eskortą przemaszerowali do Zambrowa a stamtąd zostali przewiezieni do Białegostoku.
Kijowski, Jerzy
Zarys dziejów Armii Krajowej w powiecie ostrołęckim
Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego 6,49-66
1992
