Credits: Polish Geological Institute / Państwowy Instytut Geologiczny // Heinrich Bahlburg, Christian Breitkreuz, "Grundlagen der Geologie" (book)
I dedicate this earthcache to Toczygroszek, a professional geomorphologist from our local community; to Mr.Box from BoxTeam PL, a professional earthcache-FTF-hunter and - of course - to our EC-Master, GeoawareCZ for his great reviewing commitment to Polish earthcaches ;)
[PL]
Organy Wielisławskie to speklakularne odsłonięcie porfirów na zboczu góry Wielisławki (375 m n.p.m.), należącej do Pogórza Kaczawskiego. Porfirami określa się potocznie magmowe skały wulkaniczne przy ich wstępnym rozpoznaniu "w terenie". Kwaśne skały wylewne tworzące Organy są porfirami kwarcowymi, charakteryzującymi się występującymi w nich jasnymi prakryształami kwarcu: między innymi ryolitami. Po raz pierwszy ryolit opisany został naukowo w 1860 roku przez Ferdinanda von Richthofena, pochodzącego z Górnego Śląska "ojca" nowoczesnej geomorfologii.
Ryolit ma skład podobny do granitu, tak naprawdę jest jego wylewnym odpowiednikiem. Powstał z magmy o tym samym składzie chemicznym, z której powstaje granit. Z tą różnicą, że magma "ryolitowa" krzepła szybko w płytszych warstwach Ziemi lub na jej powierzchni, natomiast "granitowa" powoli i na dużej głębokości.
Ryolity tego earthcachea są starsze niż Alpy: powstały na skutek stygnięcia magmy w kominie wulkanicznym w dolnym permie. Geometryczna forma jaką utworzyły nyzywana jest ciosem termicznym. Pęknięcia tworzące charakterystyczne słupy powstały w końcowym etapie krzepnięcia magmy; w wyniku naprężeń rozciągających, które wywołała kurcząca się, stygnąca masa skalna.
Z okresu permu pochodzą również najbogatsze złoża naturalne Polski: wydobywane na monoklinie przedsudeckiej rudy miedzi.
Swoje odsłonięcie Organy zawdzięczają uskokom tektonicznym ale i działalności człowieka: na przełomie XIX-XX wieku istniał tu czynny kamieniołom. Dzisiaj Organy Wielisławskie stanowią pomnik przyrody nieożywionej.
Organy Wielisławskie in winter / photos & background photo: Hanbei
Odpowiedzi proszę wysyłać za pomocą mojego profilu. Nie trzeba czekać na odpowiedź, można od razu logować. Jeśli odpowiedź będzie niepoprawna, zgłoszę się sam. Pamiętajcie proszę, że logi bez podesłanych odpowiedzi będą kasowane.
Detale ryolitu: jedno z twoich zadań / Rhyolites details: one of your tasks / photo by Hanbei
ZADANIA / Uwaga: ze ścian Organów regularnie spadają zwietrzałe kawałki skał mogące być zagrożeniem dla twojego zdrowia lub życia(!):
- Pod koordynatami earthcachea stoisz przed ścianą ryolitów. Na jakiej wysokości znajdują się widoczne na drugim zdjęciu "przewieszki"?
- Jakiej średnicy - w przybliżeniu - są cztero lub pięciokątne słupy magmy?
- Poszukaj luźnego kawałka porfiru lub zerknij na detale ściany. Czy tekstura tutejszej skały jest bezładna, masywna czy porowata?
- Jakie kryształy, lśniące delikatnie w słońcu, widać w kawałkach "wielisławskiego" porfiru?
- Jakiej barwy jest tutejszy ryolit i dlaczego?
- Podaj w przybliżeniu wiek Organów.
- Zadanie opcjonalne: uczcij odwiedziny w permie pamiątkowym zdjęciem ;)
[DE]
Die Große Orgel, früher auch Porphyrbruch genannt, zeigt auf spektakuläre Art und Weise Rhyolithe des unteren Perm. Die Porphyrwand bildet einen der Hänge von Wielisławka (375 m ü.d.m.) im Bober-Katzbach-Vorgebierge. Die moderne geologische Fachsprache greift auf den Begriff Porphyr streng genommen nur beim Gefügebild eines vulkanischen Gesteins zurück und nicht bei einem bestimmten Gestein. Somit wird das Gestein, aus dem die Orgel besteht - feinkörniges, gleichzeitig sehr quarzreiches Vulkanit - als Quarzporphyr bezeichnet: die heute gültige Bezeichnung ist Rhyolith. Dieses wurde wissenschaftlich erst 1860 von Ferdinand von Richthofen beschrieben, dem Begründer der modernen Geomorphologie.
Rhyolith entspricht in seiner chemischen und mineralogischen Zusammensetzung dem Granit. Der einzige Unterschied: "Granit-Magma" kühlte langsam im Erdinneren ab, während "Rhyolith-Magma" an der Erdoberfläche sehr rasch abkühlte und kristallisierte. Bei rascher Abkühlung entstehen zahlreiche, mikroskopisch kleine Kristalle, die als Grundmasse bezeichnet werden. Die großen, mit bloßem Auge gut sichtbaren Kristalle - eine der Aufgaben dieses Earthcaches - werden als Einsprenglinge bezeichnet.
Die hiesigen Rhyolithe sind älter als die Alpen. Sie entstanden in einem Vulkankamin des unteren Perm. Ihre charakteristische, säulenförmige Klüftung wurde durch die diagenetischen Prozesse hervorgerufen, kurz: durch Kontraktion (Schrumpfung) des abkühlenden Gesteins.
Aus dieser Zeit stammen auch die bedeutendsten Naturressourcen Polens: das auf der vorsudetischen Monokline abgebaute Kupfererz (schätzungsweise 26 Mio. Tonnen).
Ihren "Auftritt" verdankt die Große Orgel sowohl geologischer Verwerfung, wie auch dem Menschen: in 19-20. Jahrhundert befand sich hier ein Steinbruch. Heute trägt sie den Status eines Naturdenkmals.
Sendet alle Antworten über mein Profil. Ihr dürft direkt loggen, ohne meine Antwort abzuwarten. Sollten eure Antworten falsch sein, melde ich mich. Bitte denkt dran: Log-Einträge ohne die abgesandte richtige Antwort-E-Mail werden gelöscht.
AUFGABEN / Vorsicht: von der Wand lösen sich immer wieder Steine, die sehr ernste Verletzungen verursachen können(!):
- An den Koordinaten stehst du vor der Rhyolith-Wand. Auf welcher Höhe befinden sich die "Überhänge", die das zweite Bild des Listings zeigt?
- Ermittle den - durchschnittlichen - Durchmesser der vier- bis fünfkantigen Säulen.
- Finde ein loses Gestein oder betrachte aufmerksam die Wanddetails. Ist die Struktur des Gesteins glasig, körnig oder porös?
- Betrachtet man ein solches Gesteinstück im Sonnenlicht, glitzern darin feine Kristalle: Einsprenglinge. Welche sind es, die du siehst?
- Welche Farbe haben die hiesigen Rhyolithe und warum diese?
- Wie alt ist die Große Orgel?
- Optional: ein Bild dieses Naturwunders lohnt sich allemal ;)
Earthcaches are cool, just think and cache them ;))
