Pozycja Jezior Brodnickich to jedna z linii umocnień stacjonarnych typu polowego zakresu działania Armii Pomorze w 1939 roku, która operowała - jak sama nazwa mówi, na terenie Pomorza w celu powstrzymywania natarcia wojsk hitlerowskich działających z Prus Wschodnich i Zachodnich. Pozycja ta stanowiła jedną, bodajże z ważniejszych, rubież obrony prawej strony Wisły, obok linii rzeki Osy w kierunku działania na Toruń.
Położenie na północ od Brodnicy i umieszczenie pomiędzy jeziorami pojezierza brodnickiego, które słynie z połączenia kanałami, przepustami i stopniami wodnymi ze sobą jezior. Plasuje tę pozycję jako jedną z ważniejszych w działaniach obronnych w stosunku do natarcia wojsk z Prus Wschodnich w kierunku Torunia. Należy wspomnieć, że w mniej ważnych odcinkach umocnień wykonano umocnienia drewniano ziemne, które przewidziano opuścić po wykonaniu zadań tzw. opóźniających. Zostały one wznoszone w wyjątkowym pośpiechu, co widać po błędach budowlanych na schronie (tradytor jednokierunkowy) nad jeziorem Ciche. Łącznie do 02.09.1939 powstały 4 schrony: 3 tradytory dwukierunkowe i 1 jednokierunkowy.
Ogromna szkoda, że nie zostały wykorzystane w kampanii wrześniowej tzn. zostały niezaatakowane i ostatecznie obsada tego odcinka warownego, bo chyba należy użyć takiego określenia, została wycofana i wykorzystana do osłony Grupy Operacyjnej Wschód Armii Pomorze.
Autor: Pancerstonka
Położony w lasach na północ od Brodnicy, w malowniczym Brodnickim Parku Krajobrazowym, odcinek usytuowano wzdłuż podmokłej doliny połączonych ze sobą jezior Bachotek, Strażym, Zbiczno i Ciche. Odcinek umocnień przebiegał w tym rejonie od Świecia wzdłuż Osy i północnym skrajem wzgórz przez pasmo jezior: Duże, Głowińskie, Mieliwo, Ciche, Zbiczno, Strażym
i Bachotek. Prace fortyfikacyjne polegały tu przede wszystkim na zamknięciu przesmyków między jeziorami, a zwłaszcza między jeziorami: Ciche – Zbiczno-Bachotek, tj. na kierunku
z Nowego Miasta. Na odcinku od Świecia nad Osą do jeziora Bachotek zbudowano około trzydziestu schronów drewnianych, okrytych ziemią, każdy na jeden ckm, i cztery schrony żelbetowe, stanowiska ogniowe, odcinki rowów strzeleckich i dwu - oraz czterorzędowych płotów z drutu kolczastego z potyczakami; wykonano też zawały leśne oraz osiem tam spiętrzających wodę – jak się wkrótce okazało, nie spełniły one oczekiwań budowniczych
z powodu panującej w tym okresie suszy.
Umocnienia polskie na odcinku Jezior Brodnickich są dziełem wyłącznie oddziałów 4. Dywizji Piechoty, które wspomagały bataliony Obrony Narodowej „Jabłonowo” i „Brodnica”. Przez pewien czas pracowało tutaj również około pięćdziesięciu robotników cywilnych opłacanych z Funduszu Pracy. Robotnikami kierowali: zastępca dowódcy 67. Pułku Piechoty ppłk Sołtys – w rejonie Jezior Brodnickich i zastępca dowódcy 14. Pułku Piechoty ppłk dypl. Włodzimierz Brayczewski – nad Osą. Całość nadzorował dowódca 4. Dywizji Piechoty gen. Mikołaj Bołtuć.
Budowa betonowych schronów bojowych w rejonie Brodnicy była pierwszym tego rodzaju przedsięwzięciem inżynieryjnym na Pomorzu. Podczas budowy schronów szkolono saperów (m.in. 15. DP) do podobnych działań na innych odcinkach obrony Pomorza.
Umocnienia polowe nad Jeziorami Brodnickimi, mimo że nie zostały ukończone, miały dość dużą wartość bojową. Jej słabym punktem było otwarte od wschodu skrzydło na styku z armią Modlin. Główny mankament tej pozycji obronnej stanowiła niedostateczna jej głębokość – była zbyt płytka. Należy jednak podkreślić ważne, taktyczne znaczenie tych umocnień polowych. Przede wszystkim betonowe schrony bojowe, ich rodzaje oraz możliwości bojowe stanowiły najważniejsze jej punkty. Dawały one dobrą osłonę zgrupowań wojsk w tym rejonie przed niespodziewanym atakiem, pozwalały polskim pododdziałom i nadgranicznym garnizonom na osiągnięcie pełnej gotowości bojowej oraz ewakuację swych taborów. Umożliwiły też rozpoznanie sił przeciwnika.
Betonowe schrony bojowe jezior brodnickich można dziś znaleźć przy turystycznych szlakach w okolicy miasta. Niestety, nie dość, że zachowały się w fatalnym stanie, to z roku na rok ich stan pogarsza się. Ponieważ nikt nie objął ich ochroną, ulegają erozji wskutek działania różnych czynników zewnętrznych. Niszczeją między innymi z powodu niekontrolowanego rozrastania się na obiektach różnych gatunków roślin.
Często okoliczni mieszkańcy wykorzystują je jako wysypiska śmieci i stopniowo ogałacają
z pozostałego jeszcze wyposażenia i elementów stalowych. Odpowiedzialność za przyszłe losy fortyfikacji brodnickich spoczywa na władzach samorządowych i instytucjach miejskich. Powinny one zainteresować się owymi fortyfikacjami, będącymi niewątpliwie dużą atrakcją turystyczną regionu.
Autor: Marian Rochniński
Bunkier w Grzmięcy to polski polowy schron piechoty, wykonany latem 1939 roku nad Jeziorem Zbiczno.
Kesz ukryty w pobliżu obiektu. Kordy +/- 5 m.
