[PL]
DAG – Fabrik Bromberg – to jedna z największych fabryk zbrojeniowych hitlerowskiej III Rzeszy. Jej zadaniem była produkcja prochu i wypełnianie amunicji. Już w latach 1937-1939 Polacy przygotowali pierwsze projekty zakładu, który miał znaleźć się w tym miejscu. Jednak to Niemcy, zaraz po wkroczeniu na te tereny, rękami bydgoszczan, jeńców oraz pracowników przymusowych stworzyli od podstaw cały kompleks. Do końca 1944 roku, na 23 km², powstało ponad tysiąc budynków, 400 km dróg oraz 40 km torów kolejowych, 29 schronów, obóz karny, RAD oraz inne. Systematyczne zwiększanie mocy produkcyjnych trwało od jesieni 1939 roku do stycznia 1945 roku. Ostatecznie, z powodu zakończenia wojny całość projektu nigdy nie została ukończona.
Zakład dzielił się na dwie części. Wschód i zachód powiązane były ze sobą drogami tylko w dwóch miejscach.
Część zachodnia DAG I Kaltwasser, przeznaczona była do wytwarzania prochów strzelniczych i ich półproduktów, dzieliła się na trzy rejony produkcyjne:
1. NC-Betrieb - wytwórnia nitrocelulozy (część północna)
2. POL-Betrieb - wytwórnia prochu (część centralna)
3. NGL-Betrieb - produkcja nitrogliceryny (część południowa)
Część wschodnia DAG II Brahnau, przeznaczona do wytwarzania kruszących materiałów wybuchowych i napełniania nimi bomb, min i pocisków, dzieliła się na:
1. TNT-Betrieb - wytwórnia trotylu
2. DNB-Betrieb - produkcja dinitrobenzenu
3. Fullstelle - elaboracja amunicji
4. Nieukończona wytwórnia kwasu siarkowego (część południowo-wschodnia)
Zakład wykorzystywał surowce i półprodukty transportowane z Niemiec ale w 1944 r. zyskał niemal pełną autonomiczność, sprowadzając jedynie kwasy, celulozę, glicerynę i inne dodatki. Cały czas dążono to zupełnego uniezależnienia poprzez budowę instalacji kwasu siarkowego.
W 1945 roku do miasta wkroczyli Rosjanie, rozmontowali całą fabrykę i wywieźli w głąb swojego kraju.
Magistrala węglowa
Teren przewidziany pod budowę całego, ogromnego zakładu D.A.G. był podzielony na dwie prawie równe części przez linię kolejową Śląsk – Gdynia, zwaną koleją francuską. Została zbudowana w latach 1928-1933 przez Francusko Polskie Towarzystwo Kolejowe i była jedną z największych inwestycji II Rzeczypospolitej. Koszt budowy wyniósł prawie 270 milionów złotych. Węgiel przewożono między innymi do Szwecji w zamian za rudy żelaza. W czasie wojny Niemcy rozbudowali magistralę o dworzec Emilianowo w Puszczy Bydgoskiej oraz drugi tor. Wycofując się, w 1945 roku zniszczyli pobliski most na Brdzie i część infrastruktury kolejowej, którą łącznie z mostem w późniejszych latach odbudowano. Do dzisiaj jest to najważniejsza linia towarowa w Polsce.