ZABÓJCZA PIĘKNOŚĆ! / THE DEADLY BEAUTY! EarthCache

EarthCache nie jest fizycznym pojemnikiem. To typ skrytki pokazujący bezpośrednio w terenie jakieś ciekawe pod względem geologicznym miejsce. Nie znajdziesz więc tu skrzynki z logbookiem, do którego możesz się wpisać. Aby zaliczyć EarthCache’a, przeczytaj uważnie zamieszczony poniżej tekst i rozwiąż zadania. Swoje odpowiedzi prześlij do mnie używając opcji „Wyślij wiadomość do właściciela”. Potem zaloguj skrytkę. Jeśli coś będzie nie tak, zgłoszę się do Ciebie sam i razem poprawimy ewentualne, błędne odpowiedzi. Proszę tylko pamiętać, że wpisy bez podesłanych rozwiązań zostaną usunięte po upływie dwóch tygodni. Niech Moc będzie z Wami!

JAWORZNO, TRIAS ŚRODKOWY (245-228 mln lat temu)

Kamieniołom Sadowa Góra wraz ze Śląskiem leży teraz w strefie klimatu podzwrotnikowego, w pozycji odpowiadającej aktualnemu położeniu Zatoki Perskiej. Ogólnie cała okolica przypomina trochę ciepłe Wyspy Bahama, którym przyjemną ochłodę przynoszą jedynie podmuchy pojawiającego się od strony morza delikatnego wiatru. Cisza, spokój i... nuda? Nic podobnego!
Życie bogatego świata zwierząt toczy się ukryte przed nami w kryształowej toni wodnej. Widzicie tę ławicę ryb? Spłoszona nagłym pojawieniem się ichtiozaurów ucieka w stronę brzegu pozostawiając po sobie smugę światła utworzoną przez tysiące migoczących łusek. Tam, wśród bujających się łąk liliowcowych będzie bezpieczniej! Nie przeszkadzają im nawet kręcące się przy dnie plakodonty. One zainteresowane są głównie odrywaniem od podłoża małży i ramienionogów. To podstawa ich menu. I wszystko skończyłoby się dobrze, gdyby nie ten szary cień na skale, widoczny ponad powierzchnią wody. Spokojnie pływające ryby były już od dawna obserwowane przez notozaura. Głośny plusk i błysk ostrych zębów – to ostatnie w życiu wspomnienie jednej z nich. Nie mogła się uratować. Atak był perfekcyjnie przygotowany, a do tego nastąpił z góry...

Nothosaurus... Cóż, za zabójczo piękne spojrzenie! Spotkanie z nim oko w oko nie należało z pewnością do przyjemnych. Zwierzę to zaliczane jest do prymitywnych płetwojaszczurów występujących w całym triasie – głównie środkowym. Choć notozaura uważa się za przodka plezjozaurów (długoszyje gady morskie), nie był on jeszcze przystosowany do całkowitego porzucenia lądu i prowadził ziemno-wodny tryb życia. Podobnie jak współczesne foki, musiał wychodzić na stały grunt w celu rozrodu i odpoczynku, jednak czuł się tu raczej nieporadnie. Za to w morzu stawał się pływakiem doskonałym! Wydłużona szyja i ogon, opływowy kształt ciał, a także palce spięte błoną, pozwalały notozaurom z dużą gracją i swobodą patrolować przybrzeżne wody. Zwierzęta te spędzały w nich większość swojego czasu uganiając się za rybami, które kończyły swój żywot w ich szczękach uzbrojonych w liczne, ostre, stożkowate i lekko zagięte ku tyłowi zęby.

JAWORZNO, DZIEŃ DZISIEJSZY

Wszystko zaczęło się od tajemniczego odcisku z niewielkim fragmentem kości! Dziwnym zrządzeniem losu przetrwał miliony lat w nieciekawym na pierwszy rzut oka bloku wapienia. Właśnie przy nim stoisz, ale kość niestety przepadła (jest wskazana na zdjęciu wykonanym tu rok temu – czerwona strzałka). Nie ma się co martwić! Znalazła się jedna, są i kolejne! Zachowały się, i to w doskonałym stanie, dzięki procesowi nazywanemu przez geologów fosylizacją. Z uwagi na wysoką wartość przyrodniczą kamieniołom Sadowa Góra włączony został do regionalnego programu badań fauny triasowych kręgowców morskich. Nie wiemy, co kryją jeszcze przed nami występujące tu skały, ale jak widać, nawet tak niepozorne znalezisko może być początkiem pasjonującej, geologicznej opowieści...

ZADANIA:

1. Podaj długość odcisku żebra notozaura. Pomiaru dokonaj po krzywiźnie. Wynik zaokrąglij do pełnych centymetrów.
2. Niewielki, triasowy notozaur (długość ciała około 3-4 m), uważany jest za przodka wysoce wyspecjalizowanych gadów morskich, które w jurze osiągnęły gigantyczne rozmiary i opanowały praktycznie wszystkie akweny wodne na świecie. Podaj ich ogólną nazwę.
3. Wypisane poniżej nazwy kości notozaura dopasuj do odpowiednich zdjęć:

4. Podaj nazwę procesu geologicznego dzięki któremu powstają skamieniałości roślin lub zwierząt.
5. A może "pstrykniesz" sobie jakieś zdjęcie z notozaurem? Spokojnie, te w GEOsferze są przyzwyczajone do ludzi i nikomu nic nie zrobią. Chętnie zobaczę je w Twoim logu. Oczywiście, to zadanie nie jest obowiązkowe.

TRUDNE SŁOWA – OBJAŚNIENIA:

Fosylizacja | Naturalny proces, podczas którego martwe organizmy (rośliny i zwierzęta) lub ślady ich działalności (pełzania, rycia, nory, odciski łap) przechodzą w stan skamieniały. Z reguły fosylizacji ulegają wyłącznie twarde części ciała – muszle, skorupy, pancerze, kości, zęby; jednak w wyjątkowo korzystnych warunkach mogą też zachować się tkanki miękkie. Podstawowym warunkiem fosylizacji jest szybkie przykrycie (zasypanie) po śmierci danego organizmu osadem, który odcina je w ten sposób od dostępu tlenu powodującego ich rozkład, a także umożliwia przemiany chemiczne i mineralogiczne szczątków.
Ichtiozaury | Wymarłe gady morskie. Pojawiły się we wczesnym triasie, największe zróżnicowanie osiągnęły w okresie od środkowego triasu do środkowej jury, a zniknęły pod koniec kredy. Wyglądem przypominały dzisiejsze delfiny. Żywiły się rybami i głowonogami.
Liliowce | Grupa kopalnych (i współczesnych) zwierząt przypominających swoim wyglądem kwiaty. Patrz EarthCache GC6H8KE.
Plakodonty | Triasowe gady morskie występujące w przeszłości na obszarze współczesnej Europy. Wyspecjalizowały się w zbieraniu ze skał mięczaków i skorupiaków za pomocą mocnych płaskich zębów, którymi miażdżyły muszle by wyjadać ich miękką zawartość.

BIBLIOGRAFIA:

ARDUINI P., TERUZZI G., 1982 – Prehistoric Atlas. An Illustrated Guide to the Origins of Life on Earth. Vallardi Industrie Grafiche, Reprinted by Macdonald & Co (Publishers) Ltd under the Black Cat Imprint, London.
BARDZIŃSKI W., NITA J., 2010 – Opracowanie walorów geologicznych dla wybranych stanowisk, na terenie zachodniego kamieniołomu Sadowa Góra II. Urząd Miasta Jaworzna.
BARTYZEL A., WOŹNIAK P., 2009 – Wstępne założenia do projektu GEOsfera. Urząd Miasta Jaworzna.
MACHALSKI M., STOLARSKI J., 2000 – Paleofakty. WydawnictwoRTW, Warszawa.
WOŹNIAK P., 2013 – Geologiczne barwy Jaworzna: w błękicie triasu. Wydawca: Urząd Miasta Jaworzna, s. 1-16, Jaworzno.
WOŹNIAK P., KRZECZYŃSKA M., 2014 – Kamieniołom Sadowa Góra w Jaworznie – przyszłość pod znakiem GEOsfery! Przegląd Geologiczny, T. 62, Nr 10/1, s. 510-513, Warszawa.
VADER D., 2016 – That’s no a space station, it’s a GEOsphere! Galaxy, Solar System, Earth (3rd Planet), Jaworzno, Poland.

OPIS RYCIN:

Ryc. 1. Fauna triasowa – ekspozycja w pawilonie edukacyjnym GEOsfery (fot. T. Chmura).
Ryc. 2. Modele notozaurów – ekspozycja w pawilonie edukacyjnym GEOsfery (fot. T. Chmura).
Ryc. 3. Zabójcza piękność – portret notozaura. Mat. UM Jaworzno (rys. A. Olszyńska).
Ryc. 4. Notozaur – pływak doskonały. Mat. UM Jaworzno (rys. A. Olszyńska).
Ryc. 5. Odcisk żebra notozaura z fragmentem kości, kamieniołom Sadowa Góra (fot. P. Woźniak).
Ryc. 6. Brązowy model notozaura i Chewie, kamieniołom Sadowa Góra (fot. P. Woźniak).

DODATKOWE FOTOGRAFIE:

Zadanie 3: A, C i D – R. Sikora, B – UM Jaworzno; tło – T. Chmura; Vader - A. Fuszara.

PODZIĘKOWANIA:

Ponieważ jest to mój pierwszy EarthCache, nie mogę zapomnieć o ludziach, którzy pomogli mi go przygotować. Ania (silentium) – dziękuję za wsparcie, wszystkie uwagi i długie rozmowy, za odpowiedzi na moje nieporadnie skonstruowane pytania dotyczące technicznych aspektów zakładania kesza oraz za to, że zawsze odbierałaś telefon! Michał (MISU Żabi Łowca) – powiem tak... Rozwalenie Gwiazdy Śmierci w porównaniu z przełożeniem przygotowanego tekstu i zdjęć na język HTML, to przysłowiowa „bułka z masłem”. Bez Ciebie tkwiłbym ciągle w bezdusznym cyberświecie... Tomek (O) – Twoje angielskie tłumaczenia są perfekcyjne, jak strzały Imperialnych Szturmowców!!! Bożena (CopernicusHigh), Tomek (tea-74), Kostek (hanysek81) oraz Ola, Piotr, Jakub i Mateusz (Smoki4) – wystarczy, że jesteście w pobliżu i już wszystko staje się łatwiejsze! Na koniec Leo – tu „gwiezdnowojenny” cytat: For my ally is hanbei, and a powerful ally it is. To dzięki Tobie poznałem świat, o którego istnieniu jeszcze dwa lata temu nie miałem bladego pojęcia. Pokazałeś mi też, jak powinna wyglądać profesjonalna „keszerka”.

JAWORZNO, MIDDLE TRIASSIC (245-228 million years ago)

The Sadowa Góra quarry, like the whole Silesian region, is now located in the subtropics climate zone, with its position corresponding to this of the current Persian Gulf. The whole area may resemble the Bahamas, where pleasant, light wind blows arrive from the nearby sea. Silence, calmness and perhaps… dullness? Nothing of the sort.
The rich world of animals is just beneath us in the water. Can you see the shoaling and schooling? Shied at the unexpected arrival of Ichthyosaur, the shoaling and schooling make their way to the seashore, leaving behind the beam generated by thousands of flashing scales. That’s the spot where they feel safest, amongst the floating crinoids. Placodonts, placed at the bottom of the sea, don’t seem to disturb them – their focus is on tearing out the measles and brachiopods. All would be well, if not for the grey shade on the rock, visible above the surface of water. The fish had been scrutinised for a long while by nothosaurus. The plan had been worked out well, and to make matters worse – it was from the above – the fish had no chance of surviving...

Nothosaurus... What a beautiful, yet deadly stare! Facing the reptile won’t have been pleasant for any of its guests. Nothosaurus is a representative of primitive sail-fin lizards of the Triassic – mainly middle. Despite many considering it an ancestor of plesiosaurs (long neck marine reptiles), nothosaurus had not completely adjusted to reject the land, leading amphibian life. Similarly to seals, it headed to ground to reproduce and have a rest; it had not felt comfortable here, though. At sea it was an excellent swimmer! Long necks and tails with streamlined body, as well as fingers tied with a membrane, all allowed nothosaurus to patrol the waters with much grace and comfort. Much of the time had been spent going after other fish, whose lives were brought to a close in the jaws of numerous, sharp, conical and backward curved teeth.

JAWORZNO, TODAY

It all began with a mysterious print with a small piece of bone! Fate retained it in the limestone block here for millions of years. You’re just next to it, but the bone has gone unfortunately (red arrow points to it – the picture taken a year ago). No worries, though; if one was found, others will follow! They were kept in excellent state of preservation by dint of process which geologist call fossilisation. Due to its high natural value, the Sadowa Góra quarry was included in the regional programme of Triassic marine vertebrate fauna. We aren’t aware of what is hidden behind us in these rocks, but as you will see, even such inconspicuous finding could be the beginning of a passionate, geological tale...

TASKS:

1. Provide the length of nothosaurus’ rib (provide it in curvative). Round the result to full centimetres.
2. A relatively small Triassic nothosaurus (body length between 3-4 metres) is considered an ancestor of highly specialised marine reptiles, which reached a gigantic size in Jurassic period and ruled almost everything in water. Provide its general name.
3. Match the names of nothosaurus’ bones with the correct pictures.

4. Name the geological process whose effect on plant or animal remains has preserved them up until the present.
5. Perhaps taking a photo with a nothosaurus? Easy, the ones at GEOsphere are used to people and are unlikely to hurt anyone. I’d really like to see a picture or two in your log. Sure, this is not obligatory.

DIFFULT TERMS – EXPLANATION:

Fossilisation | A fossilisation process is the chemical-physical process whose effect on plant or animal remains has preserved them up until the present. When animals, plants and other organisms die, they typically decay completely. But sometimes, when the conditions are just right, they're preserved as fossils. Fossils are not only the actual remains of organisms, such as teeth, bones, shell, and leaves (body fossils), but also the results of their activity, such as burrows and foot prints, and organic compounds they produce by biochemical processes. The probability for an organism to become fossilized increased if its remains become quickly buried by sediments.
Ichthyosaur | Extinct marine reptiles. Existing in early Triassis, particularly abundant in the later Triassic until Middle Jurassic period, In the Late Cretaceous, they became extinct. They were resembling today’s dolphins and consumed fish and cephalods.
Crinoids | A group of fossil (as well as current) animals resembling flowers. Look at EarthCache GC6H8KE.
Placodonts | Triassic marine reptiles found in the regions of current Europe. Specialising in collecting bivalves and brachiopods from rocks with the aid of their flat teeth, placodonts could damage the shells in order to consume the soft content inside.

Please send your answers using my GC profile. There's no need to wait for my reply, you can log immediately. If they are wrong, I will contact you. Remember that the logs without answers will be deleted after 14 days... May The Force be with You!

REFERENCES:

ARDUINI P., TERUZZI G., 1982 – Prehistoric Atlas. An Illustrated Guide to the Origins of Life on Earth. Vallardi Industrie Grafiche, Reprinted by Macdonald & Co (Publishers) Ltd under the Black Cat Imprint, London.
BARDZIŃSKI W., NITA J., 2010 – Opracowanie walorów geologicznych dla wybranych stanowisk, na terenie zachodniego kamieniołomu Sadowa Góra II. Urząd Miasta Jaworzna.
BARTYZEL A., WOŹNIAK P., 2009 – Wstępne założenia do projektu GEOsfera. Urząd Miasta Jaworzna.
MACHALSKI M., STOLARSKI J., 2000 – Paleofakty. WydawnictwoRTW, Warszawa.
WOŹNIAK P., 2013 – Geologiczne barwy Jaworzna: w błękicie triasu. Wydawca: Urząd Miasta Jaworzna, s. 1-16, Jaworzno.
WOŹNIAK P., KRZECZYŃSKA M., 2014 – Kamieniołom Sadowa Góra w Jaworznie – przyszłość pod znakiem GEOsfery! Przegląd Geologiczny, T. 62, Nr 10/1, s. 510-513, Warszawa.
VADER D., 2016 – That’s no a space station, it’s a GEOsphere! Galaxy, Solar System, Earth (3rd Planet), Jaworzno, Poland.

SIGNATURES BELOW THE PHOTOS:

Fig. 1. Triassic fauna models in the GEOsphere Education Room (photo by T. Chmura).
Fig. 2. Nothosaurs’ models in the GEOsphere Education Room (photo by T. Chmura).
Fig. 3. The deadly beauty – portrait of nothosaurus. Mat. City hall Jaworzno (by A. Olszyńska).
Fig. 4. Nothosaur – excellent swimmer. Mat. City hall Jaworzno (by A. Olszyńska).
Fig. 5. Nothosaurus rib print with a bone fragment (photo by P. Woźniak).
Fig. 6. Bronze model of nothosaur and Chewie. Sadowa Góra quarry (photo by P. Woźniak).

ADDITIONAL PHOTOGRAPHY BY:

Task 3: A, C and D – R. Sikora, B – City hall Jaworzno; background – T. Chmura; Vader - A. Fuszara.