Historia Górzna nierozerwalnie związana jest z zakonem Bożogrobców - Zakonem Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego.
Działalność zakonu na terenie miasta związana jest z założeniem parafii przez biskupa płockiego Floriana 1 maja 1325 roku. Zakon Posiadał tu prepozyturę. Otrzymali Oni od Biskupa Floriana sowite uposażenie. Mieli prawo wypasu bydła i owiec, oraz mogli łowić ryby małymi sieciami na jeziorach podległych bezpośrednio biskupowi. Nie mogli jednak łowić na jeziorze znajdującym się u podnóża zamku – najpewniej chodzi tu o jezioro Górzno.
Tuż po lokacji miasta, wójt Teodoryk ofiarował zakonowi połowę dochodów z młyna, od sołtysa Szczutowa otrzymali połowę dochodów z karczmy. Wszystkie te nadania potwierdził biskup Florian 24 listopada 1329 roku. Każdy kościół wzniesiony w parafii górznieńskiej miał podlegać zakonowi.
Bożogrobcy byli przede wszystkim zakonem szpitalnym. W okresie od XVII do XVIII wieku istniał w Górznie szpital – przytułek dla żebraków i ubogich, zwany domem „OZD” prowadzony przez zakon.
W związku z poważnymi problemami wewnętrznymi w zakonie, w drugiej połowie XVI wieku, placówki Bożogrobców zaczęły podupadać. Parafie położone peryferyjnie, zaczęły podupadać na skutek obsadzenia niezaradnymi zakonnikami.
W XVII wieku Bożogrobcy posiadali trzy kościoły: farny Św. Krzyża w Górznie, kościół Św. Stanisława w Szczutowie, oraz niewielki kościół Św. Anny w Górznie. W parafii oprócz szpitala, domu OZD, funkcjonowała również szkoła.
Górznieńska placówka mocno ucierpiała w 1628 roku za sprawą Szwedów. Spłonęły oba kościoły - Św. Krzyża oraz Św. Anny wraz w wszelkimi kosztownościami. Kościół Św. Krzyża został odbudowany przez górznieńskiego prepozytora Wojciecha Ślęckiego. Przetrwał do 1763 roku. Bezpośrednio po nim wzniesiono obecny kościół, którego niektóre elementy wyposażenia pochodzą z poprzedniego Kościoła. Również kościół Św. Anny został odbudowany, jednak spłonął w wielkim pożarze miasta w 1773 roku.
Według wizytacji z 1763 roku, górznieńska świątynia była w kiepskim stanie. Prepozyt górznieński podjął się budowy obecnie istniejącego kościoła. Sam kościół w czasie pożaru z 1773 roku nie ucierpiał, ze względu na położenie poza miastem. Budowa nowej fary trwała do 1812 roku. Długi okres budowy może świadczyć o ubóstwie chylącego się ku upadkowi zakonu Bożogrobców. Niekorzystny był też pierwszy rozbiór Polski, na mocy którego Górzno trafiło pod zabór pruski, co spowodowało że prepozytura górznieńska została odcięta od metropolii w Miechowie.
Ostatnim prepozytorem górznieńskim był Eustachy Caliński, zmarły w 1830 roku. Było on też ostatnim przedstawicielem zgromadzenia na Ziemii Dobrzyńskiej.
Po Bożogrobcach w Górznie, do dziś zachował się okazały kościół z podwójnymi krzyżami. Zachowało się również cenne wyposażenie pamiętające czasy zakonu.
ZADANIE:
Czy kościół Św Krzyża był jedyną świątynią zarządzaną przez Bożogrobców na terenie parafii?
TAK - N 53° 10.475 E 019° 40.012
NIE - N 53° 10.075 E 019° 40.412
