EarthCache nie posiada fizycznego pojemnika. W terenie należy znaleźć odpowiedzi na pytania pod tekstem i przesłać je do mnie używając opcji "Wyślij wiadomość do właściciela". Można logować znalezienie przed uzyskaniem odpowiedzi zwrotnej.
Na lekcjach geografii nieraz mogliśmy usłyszeć o morzu, które miliony lat temu szumiało na terenie obecnej Polski. Dzięki miejscom takim jak kamieniołom w Łysakowie, każdy może na własne oczy przekonać się o prawdziwości tej tezy. W tym celu należy udać się na jedne z dwóch wskazanych współrzędnych:
- Współrzędne ze znacznikiem kesza – wskazują ścianę w pobliżu wapienników. Jest to opuszczony teren z częściowo uszkodzonymi budynkami w związku z czym należy zachować szczególną ostrożność, nie zalecany dla dzieci,
- Bezpieczniejsze podejście wskazuje Waypoint na dole opisu – jest tam niewielkie odsłonięcie, ale wystarczające, żeby zauważyć ślady mioceńskiego morza.
Jakie to było morze?
Mało słone, w porównaniu do okolicznych akwenów. Zawierało za to sporo węglanu wapnia (CaCO3). Wysokie stężenie CaCO3 spowodowane było najprawdopodobniej intensywną ewaporacją, czyli parowaniem. Te dwa czynniki miały spory wpływ na rozwój fauny i zadecydowały o unikatowości tego miejsca. Małe zasolenie spowodowało zmniejszenie liczby organizmów, które mogłyby zagrozić rozwojowi rafy. Z kolei węglan wapnia stanowi główny budulec rafy serpulowo-mikrobialitowej, stąd przesycenie nim również przyczyniło się do jej rozwoju.
Kiedy to wszystko się wydarzyło?
W miocenie górnym, zwanym też miocenem późnym, czyli w okresie pomiędzy 11,6 a 5,3 mln lat temu.
Jak powstała rafa serpulowo-mikrobialitowa?
Genezę jej powstania zawiera już sama nazwa. Wystarczy ją odszyfrować. Serpule to rodzina organizmów z gromady wieloszczetów. Skamieniałe szkielety serpul, w postaci zespołów poprzerastanych wąskich rurek możemy dostrzec w ścianie kamieniołomu. Z kolei mikrobiality to struktury wytwarzane przez mikroorganizmy. W tym przypadku były to sinice. Zasiedlały one sieci utworzone ze szkieletów serpul, tworząc kolonie, zwane matami sinicowymi. W matach grzęzły drobne okruchy szkieletów organizmów i grudki fekalne (czyli odchody). Następnie maty, ulegały szybkiemu procesowi kalcyfikacji. Kalcyfikacja, zwana inaczej zwapnieniem, jest procesem polegającym na kumulowaniu soli wapniowych w tkankach organizmów. Zwapniała mata stanowiła podłoże do rozwoju kolejnego pokolenia serpul, tworząc kolejne piętra rafy. Nie była to budowla jednolita, powstawały w niej puste przestrzenie (kawerny), w których chętnie bytowały różne organizmy, takie jak mszywiały, otwornice, małże, ślimaki, czy małżoraczki.
Kilka milionów lat później, powstałe w ten sposób wapienie pozyskiwano w okolicznych kamieniołomach. Kamieniołom, będący obiektem badań tego EarthCache zakończono eksploatować w latach 80-tych ubiegłego wieku, ale nadal widoczne są elementy infrastruktury. W pobliżu znajduje się czynny kamieniołom.
Rys 1. Wapienniki.
Czego będziemy szukać w kamieniołomie?
Na miejscu można spotkać różne skamieniałości, ale skupimy się na tym co jest względnie łatwe do odnalezienia, tzn. na skamieniałych muszlach małży i rurkowatych szkieletach serpul. Jak wyglądają obiekty naszych poszukiwań można zobaczyć na zdjęciach poniżej.
Rys 2. Skamieniałe serpule i małże.
Jak wyglądają współcześni przedstawiciele opisanej fauny?
Rys. 3 A - Współczesne małże (Autor: Stefan Didam – Schmallenberg [4], B- Współczesna serpula (Autor Nhobgood, Nick Hobgood [3]).
Źródła informacji:
- pgi.gov.pl/
- www.britannica.com
- en.wikipedia.org/wiki/File:Muscheln_mit_Sipho_Nahaufnahme.jpg
- en.wikipedia.org/wiki/File:Spirobranchus_giganteus_(Red_and_white_christmas_tree_worm).jpg
Aby móc zalogować tego EarthCache'a, należy przesłać odpowiedzi na poniższe pytania:
- Na czym polega proces kalcyfikacji i co przyczyniło się do jego przyspieszenia w przypadku rafy serpulowo-mikrobialitowej?
- Przyjrzyj się skałom. Spróbuj rozpoznać szkielety wieloszczetów i muszle małżów. Opisz znalezione skamieniałości – wymiary, kształty, kolory.
- Podaj przybliżoną wysokość mniejszego odsłonięcia.
- Dodaj zdjęcie okazów, które najbardziej Ci się podobały i/lub siebie na tle kamieniołomu.