|
Diabli Kamień zbudowany jest z piaskowca magurskiego (hmmmm, czy tylko?), który zaczął tworzyć się z piasku na dnie morza ponad trzydzieści milionów lat temu, mniej więcej na granicy dwóch okresów geologicznych - eocenu i oligocenu. A ponieważ jednym z bardziej spektakularnych pokazów Matki Natury jest wspomniane we wstępie wypiętrzanie, piaskowce magurskie w wyniku ruchów górotwórczych z dna trafiły na wyżyny. Nikt nie zmierzył ile w obwodzie ma bicek Matki, ale uwierzcie, że przesuwanie kontynentów, a tym bardziej wypychanie dna morskiego na spore wysokości nie stanowi dla Niej problemu. O tym jak powstały nasze Beskidy możecie poczytać w opisach wielu okolicznych erfików, więc odpuśćmy sobie powielanie tych informacji. Tym bardziej, że leitmotivem niniejszego EarthCacha jest - Panie! Panowie! - WIETRZENIE!
Pewnie słyszeliście, że skały wietrzeją. Wietrzenie jest nieubłagane, niepowstrzymywalne i jest procesem który zmienia oblicze Ziemi. Tej Ziemi. Znaczy się, trzeciej planety od Słońca. Ogólnie rzecz ujmując, wietrzenie to rozpad i rozkład skał pod wpływem działania takich czynników jak słońce, woda, substancje chemiczne czy organizmy. Wietrzenie odbywa się zatem blisko powierzchni ziemi, o ile umówimy się, że słowo "blisko" obejmuje nawet do kilkudziesięciu metrów od powierzchni w głąb. To właśnie głównie dzięki wietrzeniu możemy oglądać fantazyjne kształty skał, którym nieuki przypisywały nadprzyrodzoną, mistyczną, a może raczej postspirytusową genezę.
Skoro skały wietrzeją, to oczywiście wietrzeją również piaskowce, niewątpliwie będące skałami.
Efekty wietrzenia, które najbardziej rzucają się w oczy na naszej miejscówce, to oczywiście głazy oderwane od masywu i szczeliny w masywie. My jednak skupimy się na czymś, co nosi intrygującą nazwę "mikrorzeźby powierzchni". W swoich poszukiwaniach odniesiemy się do form wymienionych przez prof. dr hab. Zofię Alexandrowicz w opracowaniu "Wartości abiotyczne i ich zagrożenia w rezerwacie przyrody "Skamieniałe Miasto" w Ciężkowicach". W tym tekście Pani Profesor wymienia kilka form wietrzenia charakterystycznych dla piaskowców (chociaż niektóre występują również w innych skałach). Są to:
1. Formy komórkowe zwane również jamistymi (nie mylić z ciałami jamistymi!), a potocznie plastrami miodu (ang. honeycombs). Poszczególne jamki mają średnicę zwykle 2-3 cm (maksymalnie 15 cm), głębokość paru centymetrów i są rozdzielone żeberkami o zmiennej szerokości, zwykle około 1 cm. Żeberka są zbudowane z piaskowca silnie scementowanego żelazistym spoiwem. Powstawanie struktur komórkowych jest ciągle dyskutowane i rozpatrywane pod kątem różnych procesów: działalności wiatru i innych rodzajów wietrzenia mechanicznego, procesów chemicznych i biologicznych
|
|
| RYS.1. Wietrzenie komórkowe |
2. Formy arkadowe. Są to formy niszowate, ku górze sklepione łukowato w kształcie arkad, z czym kojarzy się ich zaproponowana nazwa. Występują one wzdłuż granic ławic, warstw lub poszczególnych lamin a nawet płaszczyzn spękań i ciągną się łańcuchowo, stąd także używana ich nazwa - struktury wrzecionowate lub koronkowe. Różnej wielkości zagłębienia, najczęściej kilka do kilkunastu centymetrów, są rozdzielone żeberkami lub kolumienkami, zbudowanymi z piaskowca o twardszym spoiwie. Pochodzenie tych form wietrzenia jest uwarunkowane krążeniem wód w skale, wzmożonym ich przesiąkaniem oraz erodowaniem piaskowca wzdłuż granic jego nieciągłości (np. spękań). Ewolucja struktur arkadowych polega na ich cofaniu się w głąb skały dzięki tworzeniu się na dalszym planie mniejszych, kolejnych arkad.
3. Nisze u podstawy skałek. Formy tego typu, zwane także schronami skalnymi, występują w u podstawy skałek. Część formy skalnej wznosząca się ponad niszą, o głębokości zwykle około 1 m, jest przewieszona i tworzy okap. U podnóża niszy znajdują się wyrównane, płaskie lub lekko nachylone powierzchnie skalne. Zasadniczą rolę w powstawaniu takich nisz ma kapilarne podciąganie ku górze wody gruntowej, a także zaleganie śniegu. Oddziaływania wymienionych procesów powodują powolne cofanie się dolnej części skałki i równoczesne pogłębianie nawisu. Zbyt przewieszone części skałki mogą odpadać, zwłaszcza pod wpływem nadmiaru wilgoci, po opadach deszczu lub śniegu. Wówczas cała forma ulega cofnięciu, pozostawiając przed sobą dawny fundament skalny.
4. Formy o typie pseudokarren. Charakterystyczne zagłębienia o kształcie rowków,
przebiegających od szczytu skałki w dół, są porównywane pod względem kształtu do form krasowych tzw. karren. Ten typ form wietrzeniowych w piaskowcach, określany najczęściej jako pseudokarren, bardzo rzadko występuje na ścianach skałek karpackich. Powstają one jako linijne bruzdy, wytworzone erozyjnie przez spływające po ścianie strugi wody deszczowej.
5. Kociołki wietrzeniowe. Są to nieckowate zagłębienia różnych rozmiarów, rzadko występujące na poziomych lub słabo nachylonych szczytowych powierzchniach skałek. Charakterystyczną cechą kociołków jest asymetria nachylenia ich ścian, uzależniona od ekspozycji. Formy powstały i rozwijają się pod wpływem czynników wietrzenia mechanicznego i chemicznego przy współudziale kwasów organicznych.
|
|
| RYS.5. Kociołek wietrzeniowy |
Uzbrojeni w niewielką choć oczywiście wystarczającą dawkę wiedzy, przejdźmy do zadań. Udzielenie na nie poprawnych odpowiedzi będzie oczywiście podstawą do zalogowania tego kesza.
============================
ZADANIE 1
Przejdź ścieżką dookoła Diablego Kamienia zwracając uwagę na mikrorzeźbę powierzchni. Które z pięciu wymienionych przykładów udało Ci sie zauważyć? Na wszelki warto zrobić im zdjęcie, żeby udowodnić czepialskiemu ownerowi, że się myli.
============================
ZADANIE 2
Powiedzmy, że to co przedstawiono na poniższym obrazku musisz odnaleźć w pobliżu WP1 (N 49° 36' 8.41'' E 21° 22' 5.149''). Jest to widok na "plecy" masywu z pięknie wykształconą szczeliną. Jak myślisz - jak powstała ta spektakularna szczelina?
============================
ZADANIE 3
W pobliżu WP2 (N 49° 36' 8.888'', E 21° 22' 3.288''), bezpośrednio przy ścieżce, znajdziesz fragment odsłonięcia, z wypukłymi żyłami, ewidentnie jaśniejszymi niż otaczająca skała.
- jak myślisz, dlaczego są wypukłe?
- jaka jest ich średnia grubość?
============================
ZADANIE 4
W pobliżu punktu WP3 (N 49° 36' 8.201'', E 21° 22' 3.399'') odszukaj miejsce ze zdjęcia, gdzie między barierki ścieżki wcina sie skała i drzewo. Spójrz na ścianę wyeksponowaną na wschód (od przerywanej linii w prawo) i odpowiedz na pytania:
- wiedząc, że w piaskowcach ziarna mają maksymalną wielkośc do 2 mm - czy skała którą widzisz to piaskowiec czy może zlepieniec z ziarnami powyżej 2 mm?
- zmierz średnicę największego ziarna widocznego na tej ścianie - ile wynosi?
============================
ZADANIE 5
Po przejściu około 30 m czarnym szlakiem w dół na północ, po lewej stronie zobaczysz charakterystycznie wyrzeźbiony głaz pokazany na zdjęciu poniżej.
- napisz jaką formę mikrorzeźby powierzchni wymienioną w listingu widzisz na tym głazie?
- oszacuj wysokość zagłębienia pokazanego na zdjęciu
============================
ZADANIE 6
Do loga dołącz zdjęcie potwierdzające Twoją obecność na miejscu. Logi bez zdjęcia będa usuwane.
|