W kuźni Hefajstosa EarthCache

W KUŹNI HEFAJSTOSA

IN THE SMITHY OF HEPHAESTUS

W OGNIU i HUKU

Hefajstos – bóg ognia i kowali (fig. 1), był najpracowitszym z antycznych bogów. W swej cudownej kuźni, we wnętrzu wulkanu Etna, kuł pioruny dla Zeusa. Wszystko, co wychodziło z jego rąk, było dziwnie piękne i misterne. Ten przytoczony fragment z greckiej mitologii doskonale pasuje do miejsca w którym obserwować możemy nefelinity. To przecież skały „rodzące się” w prawdziwym ogniu i huku!

Fig. 1. Hefajstos (źródło: https://encyclopediamythos.fandom.com/wiki/Hephaestus)
Fig. 2. Odsłonięcie nefelinitów z ciosem termicznym (fot. P. Woźniak)
 

MNIEJ LUB BARDZIEJ REGULARNE SŁUPY

Jesteśmy teraz w zachodniej, dolnej części kamieniołomu. To właśnie tu, w niewielkim odsłonięciu zobaczyć możemy ciemne nefelinity, tworzące tajemnicze, mniej lub bardziej regularne słupy (fig. 2 – czerwona strzałka, fig. 3, fig. 4). Ich średnica nie jest zbyt duża, wynosi od 10 do 15, maksymalnie 20 cm. Zapadają w różnych kierunkach pod zmiennymi kątami od około 60^o do 90^o. Nie powstały one jednak w kuźni Hefajstosa... Ściana przed którą stoimy, to fragment najgłębiej odsłoniętego na Górze Św. Anny przewodu wulkanicznego, z wyjątkowo dobrze zachowanym termicznym ciosem słupowym.

Fig. 3. Fragment słupa nefelinitowego (fot. R. Sikora)
Fig. 4. Słup nefelinitowy (fot. P. Woźniak)
 

GORĄCE + ZIMNE = TERMICZNY CIOS SŁUPOWY

Wystąpienie termicznego ciosu słupowego w obrębie nefelinitów, to zjawisko naturalne, dość często spotykane pośród różnych skał wulkanicznych (między innymi bazaltów i ryolitów). Regularne pęknięcia (kolumny) powstają w wyniku gwałtownego ochłodzenia gorącej lawy (1100° C) na kontakcie z zimnymi skałami otoczenia (fig. 5). Lawa stygnąc kurczy się (fig. 5A), a towarzyszące temu procesowi naprężenia inicjują pękanie (fig. 5B) na podłużne i wielokątne w przekroju słupy (kolumny) (fig. 5C). Kolumny te są prostopadłe do powierzchni stygnięcia. Im większa jest odległość lawy od powierzchni kontaktu z innymi skałami (lub atmosferą), tym większa jest regularność słupów.

Fig. 5. Schemat powstawania termicznego ciosu słupowego (rys. P. Woźniak i M. Borowiec)
 

SŁOWNIK „GEOLOGICZNO-POLSKI”

BAZALT
Skała pochodzenia wulkanicznego (barwa czarna, szara) – wylewna o strukturze bardzo drobnoziarnistej, czasami porfirowej. W drobnoziarnistej masie skalnej często widoczne są małe kryształy lub ich większe skupienia, przeważnie oliwinów (tzw. bomby oliwinowe).

OLIWINY
Grupa minerałów zaliczana do krzemianów. Mają zazwyczaj barwę zieloną w odcieniach, ale też brązową, czarną, a wyjątkowo są białe lub bezbarwne.

RYOLIT
Magmowa skała wylewna, należąca do grupy skał kwaśnych – zawierających powyżej 65% SiO₂, o składzie chemicznym zbliżonym do granitu.

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania: 

1. Co spowodowało powstanie regularnych pęknięć (kolumn) w obrębie widocznych tu nefelinitów?

2. Zbierz od siedmiu do maksymalnie dziesięciu niewielkich fragmentów słupów nefelinitowych z widocznymi przekrojami poprzecznym. Nie musisz używać w tym celu młotka!!! Wykorzystaj okazy leżące przy odsłonięciu. Na podstawie obserwacji określ, jakie powierzchnie przekrojów dominują w zebranym przez Ciebie materiale badawczym – trójboczne czy sześcioboczne? Po zakończeniu doświadczenia odłóż koniecznie próbki skał na swoje miejsce.

3. Nawet w piekle było chłodniej... Kilkadziesiąt milionów lat temu temperatura nefelinitu w przewodzie wulkanicznym dochodzić mogła do 1100° C. Skoro znalazłeś się w tak niecodziennym miejscu (i nie zamieniłeś się w stosik popiołu), zrób sobie pamiątkowe zdjęcie i wstaw je do komentarza.
    

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.
 

IN FIRE AND BANG

Hephaestus - the god of fire and blacksmiths (fig. 1) - was the hardest working of the ancient gods. In his wonderful smithy, inside the volcano Etna, he forged thunderbolts for Zeus. Everything that came out of his hands was strangely beautiful and intricate. This fragment from Greek mythology fits perfectly to the place where we can observe nephelinites. These are rocks "born" in real fire and bang!
 

LESS OR MORE REGULAR COLUMNS

We are now in the western, lower part of the quarry. It is here, in a small rock exposure, we can see dark nephelinites, forming mysterious, more or less regular columns (fig. 2 - red arrow, fig. 3, fig. 4). Their diameter is not very big, it ranges from 10 to 15, a maximum of 20 cm. They collapse in different directions at variable angles from about 60° to 90°. However, they were not formed in the forge of Hephaestus ... The wall in front of us is a fragment of the most exposed on the Mount of St. Anna volcanic pipe with extremely well-preserved columnar jointing.
 

HOT + COLD = COLUMNAR JOINTING

The occurrence of columnar jointing within the nephelinites is a natural phenomenon, quite often found among various volcanic rocks (including basalts and rhyolites). Regular cracks occur as a result of rapid cooling of hot lava (1100° C) on contact with surrounding cold rocks (fig. 5). Cooling lava “shrinks” (fig. 5A), and the accompanying stresses initiate cracking (fig. 5B) into longitudinal and polygonal columns (fig. 5C). These columns are perpendicular to the cooling surface. The greater the distance of the lava from the contact surface with other rocks (or atmosphere), the greater the regularity of the columns.

DICTIONARY

BASALT
Extrusive volcanic rock (black, gray) with a very fine-grained structure, sometimes porphyritic. In fine-grained rock mass, small crystals or larger clusters of them, are often visible - usually olivines (so-called olivine bombs).

OLIVINE
A group of minerals classified as silicates. They are usually green, but also brown, black, and rarely  white or colorless.

RHYOLITE
Igneous, volcanic rock, belonging to the group of felsic (silica-rich) rocks – it contains more than 65% SiO₂, with a chemical composition similar to granite.

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:

1. What caused the formation of regular cracks within the nephelinites visible here?

2. Collect seven to ten small pieces of nephelinite columns with visible cross sections. You don't have to use a hammer for this!!! Use specimens lying around. Based on the observations, determine which cross-sectional areas dominate in the gathered material - triangular or hexagonal? After completing the experiment, be sure to put the rock samples in their place.

3. Even in hell it was cooler... Tens of millions of years ago, the temperature of nephelinite in the volcanic pipe could be up to 1100°C. Since you have found yourself in such an unusual place (and you have not turned into a pile of ash), take a photo and include it in comment.
    

WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
 

Literatura / References:

1. JAROSZEWSKI W., MARKS L., RADOMSKI A., 1985: Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa;

2. NIEDŹWIEDZKI R., ZARANKIEWICZ M., 2007: Zanim Góra Św. Anny wynurzyła się z morza. Skamieniałości, jaskinie i drogie kamienie wokół sanktuarium Św. Anny. Ścieżka dydaktyczna w rezerwacie geologicznym. Studio Graphito, Oborniki Śląskie;

3. NIEDŹWIEDZKI R., SZULC J., ZARANKIEWICZ M., 2012: Przewodnik geologiczny. Kamienne skarby Ziemi Annogórskiej. Publikacja bezpłatna, Wydawca: Stowarzyszenie Kraina św. Anny, Krapkowice;

4. WOŹNIAK P., SIKORA R., LASOŃ K., MARKOWIAK M., HAISIG J., SZULC J., HAGDORN H., 2011: Geopark Góra Św. Anny – „król-tułacz” wrócił na stolicę! Przegląd Geologiczny, T. 59, Nr 4, str. 291-310, Warszawa.
    

Grafika w tle / Background graphics: Domena publiczna, Pixabay / Public domain, Pixabay
Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl