Aby zaliczyć znalezienie EC powinnaś/powinieneś/powinniście przespacerować się, odpowiedzieć na pytania zamieszczone w opisie tej skrytki i przesłać je do mnie za pomocą formularza kontaktowego. Logować można bezpośrednio po wysłaniu odpowiedzi do mnie, a jeśli coś w nich będzie nie tak, zgłoszę się do Ciebie/do Was i pomogę w zadaniu. Powodzenia:)
Formy skałkowe na Pogórzu Karpackim spotyka się bardzo rzadko, tylko w obrębie niektórych kompleksów skalnych. Wytwory te, to głównie gruboławicowe, gruboziarniste piaskowce i zlepieńce, charakteryzujące się zmienną ilością i nierównomiernym rozmieszczeniem spoiwa.
Nasze skały należą do kompleksu piaskowców ciężkowickich, znajdują się na wzgórzu 360 m n.p.m, położonym tuż po północnej stronie drogi wiodącej z Żurowej do Ołpin. Skały powstały na dnie Oceanu Tetydy, który w dawnych epokach geologicznych znajdował się na tym obszarze w okresie od górnego paleocenu po dolny eocen. Materiał z czasem przeobraził się w skałę zwięzłą. Podczas procesów geologicznych, w miejscach, w których ilość spoiwa była większa, utworzyły się formy o bardzo zwartej strukturze (dzisiejsze skałki), które tkwiły w obrębie słabo spojonych osadów. W ten sposób już podczas przeobrażenia osadu luźnego w zwięzły, na dnie basenu morskiego powstały naturalne strefy, z których w późniejszym okresie wymodelowane zostały formy skalne. Następnie ruchy górotwórcze spowodowały wyniesienie oraz przemieszczenie w formie płaszczowiny i sfałdowanie fliszowych utworów skalnych. W warunkach lądu rozwinęły się procesy doprowadzające do wyeksponowania stosunkowo zwięzłych osadów, spośród osadów mniej zwięzłych i odpornych. Ostateczne modelowanie skałek przypadło na okres polodowcowy i trwa do dziś.
Zlepieniec to zwięzła skała osadowa należąca do grupy skał okruchowych. Zbudowana z obtoczonych okruchów skalnych, scementowanych ponownie różnego typu spoiwem. Przypomina wysypany żwir zalany cementem.
Piaskowiec ciężkowicki jest barwy szarej, jednak wietrzejąc przybiera barwę żółta. Jeśli spoiwo jest silnie żelaziste może on przybierać barwy od pomarańczowej, przez czerwona do brązowej.
Według przyjętej klasyfikacji, wszystkie formy skalne można podzielić na :
1. formy złączone z podłożem
Ambona skalna - duża skałka złączona swoją podstawą i bokiem ze zboczem wzgórza.
Baszta skalna - duża forma wolnostojąca, w kształcie bryłowym, zrośnięta z podłożem tylko swoją podstawą.
Maczuga skalna - wysoka, smukła forma, o podstawie wąskiej zrośniętej z podłożem.
Grzyb skalny - forma złączona z podłożem wąską podstawą - trzonem, który ku górze rozszerza się tworząc czapę.
Platforma skalna - zazwyczaj niska forma o nieregularnej górnej powierzchni, łącząca się swoją rozległą podstawą z podłożem, nachylona zgodnie ze stokiem lub tworząca powierzchnię szczytową. Platforma może być ograniczona progami lub może przechodzić w stok i w wierzchowinę.
Płyta skalna - jest to płaszczyzna warstwy (ławicy) odsłonięta w obrębie stoku lub wierzchowiny.
Stół skalny - różnej wielkości, graniasty, o płaskim szczycie i podstawie łączącej się z podłożem.
Mur skalny - forma wydłużona, ograniczona ze wszystkich stron stromymi ścianami, jej wąska podstawa łączy się z podłożem.
Ściana skalna - odsłonięta pionowa lub stromo pochylona płaszczyzna skalna.
Grzęda skalna - forma wydłużona o nieregularnej powierzchni, ograniczona z dwóch stron progami.
Próg skalny - forma wydłużona, z jednej strony zrośnięta ze zboczem lub wierzchowiną grzbietową, a z drugiej ograniczona ścianką.
Występ skalny - w porównaniu z progiem nie posiada wyraźnie wydłużonego kształtu i ma mniejsze rozmiary.
2. formy oderwane od swojego podłoża
Bloki skalne - różnej wielkości, luźne fragmenty występujące pojedynczo lub tworzące małe skupienia.
Blokowisko (gołoborze) - duże nagromadzenie luźnych bloków skalnych.
Materace skalne - płyty o zaokrąglonych brzegach ułożone jedne na drugich, spośród których wietrzeniem usunięte zostały miękkie międzyległe warstewki.
Głównymi czynnikami, które kształtowały i nadal kształtują powierzchnię skał są procesy wietrzenia mechanicznego i chemicznego. Na powierzchni skałek można obserwować zachodzące obecnie procesy wietrzenia, prowadzące do powolnego rozpadu skałek.
Warto dowiedzieć się jaka jest geneza powstania tych niezwykłych struktur, które czasem przybierają rozmiary bardzo niewielkie – kilku centymetrowe, innym razem osiągają nawet metr średnicy.
Efektem działalności czynników atmosferycznych w połączeniu z zachodzącymi procesami chemicznymi są:
Struktury komórkowe – system okrągłych jamek oddzielonych od siebie wąskimi żeberkami, bądź połączonych ze sobą w większe nieregularne zagłębienia. Mogą przypominać plaster miodu a w ich powstaniu główną rolę odgrywają: nierównomierne rozmieszczenie spoiwa, procesy jego ługowania (wypłukiwania), system spękań skały oraz procesy krystalizacji minerałów wtórnych.
Formy kuliste - zagłębienia wielkości od kilku centymetrów do nawet metra średnicy, powstałe w miejscach skały słabo spojonej lub po wypadnięciu otoczaków. Podczas cementacji w skale zostały uwięzione tzw. toczeńce ilaste - zbudowane z materiału spoistego np. iłu lub mułu pochodzących z erozji podłoża.
Żłobki (typu rynien) - biegnące zwykle od szczytu skałki w dół do miejsca jej przewieszenia. Powstają na skutek działalności wody opadowej, powodującej rozpuszczanie i odprowadzanie spoiwa piaskowców.
Struktury arkadowe-łukowato inaczej sklepione jamki, porozdzielane żeberkami bądź kolumnami, wykształcone wzdłuż powierzchni oddzielności. Powstają dzięki wodzie krążącej w skale i wysiąkaniu jej na granicy nieciągłości warstw.
Bruzdy biegnące wzdłuż uławicenia piaskowców, powstałe w wyniku chemicznego działania wody i zmian termicznych.
Kociołki wietrzeniowe czyli miskowate zagłębienia o asymetrycznych ściankach. Powstają dzięki chemicznemu i fizycznemu działaniu wody opadowej na skałę, a zwłaszcza jej spoiwo, przy współudziale kwasów organicznych.
Powłoki (skorupy) żelaziste wytworzone wskutek migracji związków żelaza ku powierzchni skałki.
Formy związane z procesami łuszczenia się (eksfoliacji) powierzchni skałek. W ich wyniku odsłania się piaskowiec mało zwięzły, który stopniowo ulega cementacji, dzięki przemieszczaniu i wytrącaniu na powierzchni rozpuszczonych przez wodę składników piaskowca.
Ogólnie nie powinno być problemów z dotarciem do poszczególnych miejsc- wystarczy podążać za wydeptanymi ścieżkami, które wiją się wśród borówczyny.
W odpowednim okresie można się posilić borówkami, przed rozpoczęciem zbierania odpowiedzi;)
Na podstawie listingu i wizyty w terenie odpowiedz na poniższe pytania:
1. Jakiego pochodzenia są skały??
2. Na podstawie obserwacji określ jakie formy skalne można tutaj wyróżnić? Uzasadnij wybór
3. Teraz czas na bliższą obserwację skały. W pobliżu współrzędnych N 49 49.433 E 021 10.364 odszukaj zaznaczone na zdjęciu fragmenty skały i przyjrzyj się punktom A i B .
a. Czy jest to ten sam rodzaj skały??
b. Dotknij skały w tych miejscach. Jaką ma frakcję w punkcie A a jaką w punkcie B??
c. Czy potrafisz w którymś z obserwowanych miejsc wyraźnie rozróżnić ziarna??Jeśli tak to podaj ich wielkość ??
d. Które miejsce jest bardziej narażone na erozję i dlaczego??
4. Udaj się na podane współrzędne. N 49 49.432 E 021 10.432
a. Przyjrzyj się ścianie i podaj jakie formy wietrzenia na niej występują. Jest ich kilka:)
b. Na wysokości ok. 1,2m znajduje się jedna z nich podaj jej wielkość ( długość , szerokość) oraz jaki ma kształt. Opisz jak powstała.
5. Skały w kilku miejscach „nabrały rumieńców”. Czego to jest skutkiem??
Najlepiej widać to w pobliżu współrzędnych N 49 49.417 E 021 10.402.
Zrób sobie zdjęcie z tym fragmentem skały i dołącz do logu.
Bibliografia:
Georóżnorodność i atrakcje turystyczne województwa małopolskiego. Wyd. II. Kraków: Wydawnictwa Kartograficzne „Compass”, 2012
Skałki piaskowcowe zachodnich Karpat fliszowych, Zofia Alexandrowicz, Ossolineum, 1978
Wokół Rezerwatu Skamieniałe Miasto. Przewodnik turystyczny, oprac. M. Dryla, M. Lisak
Skałki piaskowca ciężkowickiego pod Krosnem. Zab. Przyr. Nieoż.Świdziński H., 1933.