Okole - Petersonowie z Okollo Mystery Cache

[PL]

W XIX wieku ród Petersonów odgrywał bardzo dużą rolę w życiu nie tylko Okola, ale i całej Bydgoszczy. W 1818 roku nadzorca budowlany Ernst Conrad Peterson nabył prawo do korzystania z dziedzicznej dzierżawy obu majątków. W Okolu 1A znajdowały się: dom mieszkalny, stajnia, czworaki oraz cegielnia, natomiast w Okolu 1B cztery domy mieszkalne. Petersonowie pozostali właścicielami Okola aż do 1945 roku.

Pierwszym z rodu, który swoje życie związał z Bydgoszczą był wspomniany Ernst Conrad Peterson (1778-1841), który przybył na stałe do Bydgoszczy w 1801 roku, tuż po ukończeniu studiów na Akademii Budowlanej w Berlinie. Ernst Conrad Peterson otrzymał w Bydgoszczy stałą posadę miejskiego inspektora budowlanego, a w 1803 roku został mianowany inspektorem budownictwa wodnego i inspektorem Kanału Bydgoskiego. Istotą działalności Petersona były prace budowlane związane z rozwojem Kanału Bydgoskiego. To dzięki niemu oczyszczono kanał z naniesionego piasku i roślinności, umocniono brzegi kanału, a przede wszystkim przebudowano większość drewnianych śluz na murowane z cegły i kamienia oraz wzniesiono 3 nowe jazy i wybudowaną śluzę nakielską. Ponadto Ernst Conrad Peterson zadrzewił brzegi wschodniej części Kanału Bydgoskiego urządzając w ten sposób planty, które kilkadziesiąt lat później przekształciły się w największy po dziś dzień park w Bydgoszczy.

W 1815 roku Ernst Conrad Peterson zajął się prowadzeniem własnych przedsiębiorstw. Był właścicielem trzech cegielni (jedna z nich zlokalizowana była na Okolu), dwóch młynów (jeden położony był na Okolu) oraz wybudował domy mieszkalne dla mieszkańców miasta przy ul.Gdańskiej i ul.Grunwaldzkiej. Ugruntowana pozycja majątkowa umożliwiła mu działalność we władzach miasta i w 1815 roku wybrano go członkiem magistratu, dzięki czemu zajmował się nadzorem budowlanym w zakresie przestrzegania przepisów policyjno-budowlanych. W 1817 roku Ernst Conrad Peterson na własny koszt wybudował szkołę i sierociniec na Czyżkówku, a także opłacał zatrudnionych tam nauczycieli i opiekunów.

Jednym z synów Ernsta Conrada Petersona był Ernst Emil Peterson (1808-1867), który z wykształcenia była adwokatem i notariuszem. W 1840 roku Ernst Emil Peterson został wybrany na burmistrza Bydgoszczy wygrywając rywalizację z 14-stoma innymi kandydatami. Wybór ten został zatwierdzony przez Królewską Regencję w Bydgoszczy we wrześniu 1840 roku. W pewnym sensie sukces ten Ernst Emil Peterson zawdzięczał swojemu ojcu, który w Bydgoszczy był powszechnie szanowany. Niestety propolska działalność Ernsta Emila Petersona zrodziła ostry konflikt polityczny między władzami miasta Bydgoszczy a pruską administracją państwową. Z tego powodu Peterson został zmuszony do poddania się do dymisji w marcu 1844 roku. Niewątpliwie Ernst Emil Peterson padł ofiarą nowego kursu politycznego, którego celem była germanizacja tej części ówczesnego Królestwa Prus.

Wnukiem Ernsta Conrada Petersona i jednocześnie synem Ernsta Emila Petersona był Carl Julius Peterson (1852-1935), który podobnie jak ojciec z wykształcenia był prawnikiem. W 1881 roku Carl Julius Peterson zwyciężył w wyborach na II burmistrza Bydgoszczy, czyli został najbliższym współpracownikiem Juliusa Bachmanna, ówczesnego nadburmistrza Bydgoszczy. W okresie ich rządów miasto przeżywało intensywny rozwój gospodarczy. Małe niegdyś warsztaty rzemieślnicze stały się dużymi zakładami przemysłowymi, rozwijało się budownictwo, powstało kilka gmachów szkolnych, a Bydgoszcz uzyskała trzy regionalne połączenia kolejowe z Chełmżą, Żninem i Koronowem. Carl Julius Peterson przewodniczył także miejskiemu dyrektorium ds. ubogich oraz urzędowi ds. sierot. Swój urząd Peterson opuścił w 1889 roku, po czym osiadł na stałe we Wrocławiu.

Innym wnukiem Ernsta Conrada Petersona był Ernst Heinrich Peterson (1843-1905), który zaraz po narodzinach przeniósł się z Grudziądza do Bydgoszczy. W 1869 roku odziedziczył on majątek po ojcu, czyli trzy cegielnie odziedziczone wcześniej po Ernście Conradzie Petersonie, a także młyn wodny na Czyżkówku. Ernst Heinrich Peterson był zdolnym przedsiębiorcą, który znacznie zmodernizował i rozwinął odziedziczone zakłady. Jego firmy stale się rozwijały korzystając z dogodnego położenia nad Brdą oraz fabrycznej bocznicy łączącej zakład z regularnymi liniami kolejowymi. Na początku XX wieku cegielnia zatrudniała od 80 do 100 robotników, a roczna produkcja cegieł różnego typu wynosiła blisko 5 milionów sztuk. W 1890 roku Ernst Heinrich Peterson założył na gruntach swego majątku na Czyżkówku pierwszą w Bydgoszczy kolonię domków robotniczych, która składała się z 24 domków. Mieszkali w nich robotnicy cegielni, drobni rzemieślnicy i kolejarze. Ernst Heinrich Peterson wspierał także finansowo działającą na Okolu od 1898 roku lokalną organizację Vaterländischer Frauenverein oraz misję i przedszkole prowadzone przez diakoniski. Był także członkiem Towarzystwa Upiększania Miasta i Towarzystwa Historycznego Obwodu Nadnoteckiego w Bydgoszczy. Na łamach Rocznika tego towarzystwa w 1899 roku Ernst Heinrich Peterson opublikował fragmenty dziennika, który prowadził jego dziadek, Ernst Conrad Peterson, budowniczy Kanału Bydgoskiego.

Ród Petersonów był jedną z bogatszych rodzin w XIX-wiecznej Bydgoszczy. Jednocześnie rodzina ta była nie tylko znana, ale i szanowana przez mieszkańców miasta. Członkowie rodziny byli świetnymi przedsiębiorcami i chętnie współpracowali z samorządem, dzięki czemu odegrali istotną rolę w rozwoju gospodarczym ówczesnej Bydgoszczy. Poza tym udzielali się społecznie i prowadzili działalność charytatywną. Pomimo niemieckiego pochodzenia sprzyjali oni ludności polskiej, często prowadząc także propolską działalność. Dzisiaj pozostały po pozytywne wspomnienia wśród mieszkańców Bydgoszczy oraz ślady ich działalności na Okolu: dawny młyn, który obecnie jest budynkiem mieszkalnym (GC6N4AP), jezioro „Gliniankę” (GC6VJRR) i pozostałości po cegielni (GC8NZE6). W miejscu utworzonego przez Petersonów zakładu rzecznego (GC7AGBZ), który przeznaczony był dla biedniejszej części ludności, obecnie znajdują się ogródki działkowe.

[EN]

The Peterson family has played an important role in life of residents of Bydgoszcz and the Okole district. The first person from this family who lived in Bydgoszcz was Ernst Conrad Peterson (1778-1841). He graduated from the Berlin Building Academy and then he arrived to Bydgoszcz in 1801. Ernst Conrad Peterson became an inspector of the Bydgoszcz Canal in the years 1803-1815. He was responsible for development of the Bydgoszcz Canal, so the canal was cleared of sand and plants, banks were strengthened, water locks were rebuilt from wooden into stone, 3 roller dams and a new Nakło water lock were built. Moreover, Ernst Conrad Peterson decided to plant trees along the Bydgoszcz Canal creating the largest public park in Bydgoszcz called ‘Planty’.

In 1815, Ernst Conrad Peterson started to run his own businesses. He was the owner of three brick factories (one of them was located in the Okole district) and two mills (one of them was located in the Okole district). He constructed residential houses for local residents at Gdańska Street and Grunwaldzka Street. Peterson was also a well-known philanthropist in the city. He financed the construction of school and orphanage.

Ernst Emil Peterson (1808-1867) was one of the sons of Ernst Conrad Peterson. He was a lawyer and a notary. Ernst Emil Peterson became a mayor of Bydgoszcz in 1840. Unfortunately, his pro-Polish activity was a main reason for many political conflicts between local authorities in Bydgoszcz and national Prussian government. Ernst Emil Peterson was forced to resign from office in 1844. Undoubtedly, he was a victim of a new Prussian political strategy which was aimed to Germanise this part of the Kingdom of Prussia.

Carl Julius Peterson (1852-1935) was a son of Ernst Emil Peterson and a grandson of Ernst Conrad Peterson. He was a lawyer and he became a vice mayor of Bydgoszcz in 1881. His direct superior was Julius Bachmann, a mayor of the city. Bydgoszcz was developing very rapidly during the period of exercising power by them. Small workshops became large companies, new schools were built, new three regional railway lines to Chełmża, Żnin and Koronowo were constructed. Carl Julius Peterson was a president of municipal commission of the poor and orphans. He resign from office in 1889 and then he moved to Wrocław.

Another grandson of Ernst Conrad Peterson was Ernst Heinrich Peterson (1843-1905). He inherited three brick factories and one mill from his father and grandfather. Ernst Heinrich Peterson was a capable entrepreneur. He modernized and developed the family business. At the beginning of the 20th century, even 100 workers were employed in his brick factory. The production was about 5 million bricks per year. Ernst Heinrich Peterson constructed the first Bydgoszcz’s colony of houses for workers at Czyżkówko district in 1890. He also provided a financial support for local organisation called Vaterländischer Frauenverein. Peterson was a member of several local societies.

The Peterson family was one of the most richest families in Bydgoszcz in 19th century. The family was well-known in the region and - what is more important – very respected. The members of family were great entrepreneurs and they played an important role in economic development of Bydgoszcz. They were also philanthropists and they promoted pro-Polish activity. Today, there are only memories about the Peterson family and some remains of their activity: former mill (GC6N4AP), lake called ‘Glinianka’ (GC6VJRR) and ruins of the brick factory (GC8NZE6). Today, in the place of former bathing place (GC7AGBZ) are only allotments.